archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 21
21 maart 2024
Nummer 13 verschijnt op
4 april 2024
Vermaak en Genot > Naar de film delen printen terug
Wel wraak, geen wraak? Hoe zit dat? Hans Knegtmans

1512VG Ausdemnichts1Natuurlijk stond de film Aus dem Nichts op mijn lijstje ‘te bespreken’. De in Duitsland geboren regisseur Fatih Akin, van Turkse ouders, geldt als een van de interessantste filmmakers sinds hij in 2004 in Berlijn de Gouden Beer kreeg voor het multiculturele drama Gegen die Wand. De Duitse actrice Diane Kruger werd in Cannes voor haar rol in Aus den Nichts verkozen tot beste actrice. Daarmee won ze ook een Golden Globe. Toen de film ook nog werd geselecteerd als uithangbord van het recente Movies that Matter-festival (speelfilms en documentaires met een hoge politieke en/of juridische lading) was het wel duidelijk welke film ik het eerst moest gaan zien.

Ik was dan ook verbaasd – om niet te zeggen geschokt – bij de ontdekking dat wel twee Nederlandse dagbladen serieuze kanttekeningen plaatsten in hun recensie van de bioscooppremière. De recensent van Het Parool rept van ‘een dubieus script’, terwijl het verhaal ‘grote maatschappelijke zeggingskracht had kunnen hebben. (…) Maar Akin behandelt vooral de impact van een misdaad op het slachtoffer. Dat hebben we al vaak gezien’. NRC doet daar nog een schepje bovenop en kopt: ‘Wat is de moraal in dit troebele drama over neonazi-terreur?’. Tegen het slot van zijn klaagzang constateert de geplaagde filmjournalist: ‘de film (pleit) bovendien voor geweld en eigenrichting. Is dat Akins moraal? Zo ja, bah’. Gelukkig ligt de Leidse artbioscoop Kijkhuis op nog geen drie minuten lopen van mijn huis. Daar kon ik me persoonlijk op de hoogte stellen van Akins misstappen.

Eerst kort het verhaal, anders begrijpt niemand er wat van. De hoogblonde Duitse Katja (Diane Kruger) en de Turkse Juri (Numen Arcar) trouwen, of all places, in de gevangenis. Juri deed aan hashhandel, maar heeft inmiddels zijn leven gebeterd. De camera slaat een handvol jaren over en wij zien hoe hij zich heeft opgewerkt tot een nette zakenman.

Katje stalt hun zoontje Rocco op vaders kantoor, om zelf wat ontspanning te zoeken in de sauna. Wanneer zij terugkomt blijkt het kantoor weggevaagd te zijn door een spijkerbom. Vader en zoon zijn onherkenbaar uiteengereten. De politie meent – zonder goede reden – dat het hier een afrekening in het Turkse misdaadcircuit betreft. Katje verwerpt deze interpretatie en zoekt de schuldigen onder de nog steeds talrijke Hitleradepten door dik en dun. Uiteindelijk lijkt ze gelijk te krijgen, wanneer de politie het neonazistische echtpaar Möller arresteert.

Er ontvouwt zich een authentiek ogende rechtszitting en de bewijzen tegen de Möllers stapelen zich op, hoezeer ook hun fanatieke advocaat probeert Katja’s geloofwaardigheid te ondermijnen. Groot is ieders verbijstering – niet in de laatste plaats die van de kijker – wanneer de rechter een lacune in de bewijslast zwaar genoeg weegt om tot vrijspraak van de neonazistische sympathisanten te besluiten. Kijk ze eens besmuikt lachen, die draaikonten! Geen wonder dat eerder meneer Möller sr. (ja, de vader van) vanwege plaatsvervangende1512VG Ausdemnichts2 schaamte met zijn zoon gebroken heeft. Maar daar koopt Katja niets voor.

In het derde bedrijf legt Katja een niet meer verwachte dadendrang aan de dag. Ze reist af naar een Grieks vakantieoord waar de louche hotelhouder woont die eerder de rechtbank heeft voorgelogen dat het neonazistische echtpaar ten tijde van de aanslag in zijn hotel logeerde. Op dit eigenste moment genieten ze in een caravan van een onbezorgde strandvakantie. Dat is nog eens iets anders dan in de cel wachten op hun gevangenisstraf voor een dubbele moord.

De kijker vat moed. Het ziet ernaar uit dat onze heldin voor één keer haar morele bedenkingen jegens dodelijk geweld opzij heeft gezet, zodat we straks getuige kunnen zijn van een wraakoefening die acteur Charles Bronson, de held in de vijfdelige(!) wraakserie Death Wish, professionele bewondering afgedwongen zou hebben. Maar op het kritieke moment speelt iets in haar innerlijk – mededogen? angst voor ontdekking? – zodanig op dat ze het plan niet ten uitvoer brengt. Gelukkig heeft de regisseur een allerlaatste plotwending bedacht, waaruit de liefhebber van het psychologische misdaadgenre een zekere voldoening zal kunnen putten.

En die missers waaraan de regisseur volgens de pers zich schuldig maakt? Over zijn eenzijdige nadruk op het slachtoffer, wat volgens de journalist van Het Parool compositorisch oude koek is? Daar denkt Akin heel anders over. In een interview in Trouw legt hij – niet voor het eerst – uit dat zijn film gebaseerd is op een aantal moorden door de neonazistische NSU, in het begin van deze eeuw. Bijna alle slachtoffers waren in Duitsland woonachtige Turken. Akin legt uit dat het volgens hem geen principieel verschil maakt of de slachtoffers nu Turken zijn of een aanvallige Duitse blondine: iedereen maakt vandaag de dag kans vermoord te worden door iemand met rechts-extremistische sympathieën. Akin laat de kijker dit van nabij meebeleven.

In datzelfde interview laat hij zich uit over eigenrichting, zoals aangekaart in het NRC-artikel. ‘Als mensen het gevoel krijgen dat de rechtstaat hen niet beschermt, dan kan ik me voorstellen dat ze op een gegeven moment zelf gaan terugslaan. Dat is niet iets wat ik wens. Maar geweld lokt geweld uit, dat laat mijn film zien.’  Menig voetbalscheidsrechter zal deze observatie volmondig onderschrijven.

Overigens is Aus dem Nichts eerder een vaardig gemaakte genrefilm dan een grensverleggend meesterwerk. Akin is zich daar terdege van bewust, blijkt steeds weer in vraaggesprekken. Hij onderkent het probleem dat beschouwende, politiek of filosofisch doordrenkte films in de regel worden bezocht door een publiek dat de boodschap van de maker maar al te goed kent. Met Aus dem Nichts beoogt hij ook een minder elitair publiek te betrekken bij thematiek waarmee de gewone man/vrouw weinig feeling heeft. Dat lijkt heel aardig gelukt te zijn.          

-----
De plaatjes zijn geselecteerd door de schrijver


© 2018 Hans Knegtmans meer Hans Knegtmans - meer "Naar de film" -
Vermaak en Genot > Naar de film
Wel wraak, geen wraak? Hoe zit dat? Hans Knegtmans
1512VG Ausdemnichts1Natuurlijk stond de film Aus dem Nichts op mijn lijstje ‘te bespreken’. De in Duitsland geboren regisseur Fatih Akin, van Turkse ouders, geldt als een van de interessantste filmmakers sinds hij in 2004 in Berlijn de Gouden Beer kreeg voor het multiculturele drama Gegen die Wand. De Duitse actrice Diane Kruger werd in Cannes voor haar rol in Aus den Nichts verkozen tot beste actrice. Daarmee won ze ook een Golden Globe. Toen de film ook nog werd geselecteerd als uithangbord van het recente Movies that Matter-festival (speelfilms en documentaires met een hoge politieke en/of juridische lading) was het wel duidelijk welke film ik het eerst moest gaan zien.

Ik was dan ook verbaasd – om niet te zeggen geschokt – bij de ontdekking dat wel twee Nederlandse dagbladen serieuze kanttekeningen plaatsten in hun recensie van de bioscooppremière. De recensent van Het Parool rept van ‘een dubieus script’, terwijl het verhaal ‘grote maatschappelijke zeggingskracht had kunnen hebben. (…) Maar Akin behandelt vooral de impact van een misdaad op het slachtoffer. Dat hebben we al vaak gezien’. NRC doet daar nog een schepje bovenop en kopt: ‘Wat is de moraal in dit troebele drama over neonazi-terreur?’. Tegen het slot van zijn klaagzang constateert de geplaagde filmjournalist: ‘de film (pleit) bovendien voor geweld en eigenrichting. Is dat Akins moraal? Zo ja, bah’. Gelukkig ligt de Leidse artbioscoop Kijkhuis op nog geen drie minuten lopen van mijn huis. Daar kon ik me persoonlijk op de hoogte stellen van Akins misstappen.

Eerst kort het verhaal, anders begrijpt niemand er wat van. De hoogblonde Duitse Katja (Diane Kruger) en de Turkse Juri (Numen Arcar) trouwen, of all places, in de gevangenis. Juri deed aan hashhandel, maar heeft inmiddels zijn leven gebeterd. De camera slaat een handvol jaren over en wij zien hoe hij zich heeft opgewerkt tot een nette zakenman.

Katje stalt hun zoontje Rocco op vaders kantoor, om zelf wat ontspanning te zoeken in de sauna. Wanneer zij terugkomt blijkt het kantoor weggevaagd te zijn door een spijkerbom. Vader en zoon zijn onherkenbaar uiteengereten. De politie meent – zonder goede reden – dat het hier een afrekening in het Turkse misdaadcircuit betreft. Katje verwerpt deze interpretatie en zoekt de schuldigen onder de nog steeds talrijke Hitleradepten door dik en dun. Uiteindelijk lijkt ze gelijk te krijgen, wanneer de politie het neonazistische echtpaar Möller arresteert.

Er ontvouwt zich een authentiek ogende rechtszitting en de bewijzen tegen de Möllers stapelen zich op, hoezeer ook hun fanatieke advocaat probeert Katja’s geloofwaardigheid te ondermijnen. Groot is ieders verbijstering – niet in de laatste plaats die van de kijker – wanneer de rechter een lacune in de bewijslast zwaar genoeg weegt om tot vrijspraak van de neonazistische sympathisanten te besluiten. Kijk ze eens besmuikt lachen, die draaikonten! Geen wonder dat eerder meneer Möller sr. (ja, de vader van) vanwege plaatsvervangende1512VG Ausdemnichts2 schaamte met zijn zoon gebroken heeft. Maar daar koopt Katja niets voor.

In het derde bedrijf legt Katja een niet meer verwachte dadendrang aan de dag. Ze reist af naar een Grieks vakantieoord waar de louche hotelhouder woont die eerder de rechtbank heeft voorgelogen dat het neonazistische echtpaar ten tijde van de aanslag in zijn hotel logeerde. Op dit eigenste moment genieten ze in een caravan van een onbezorgde strandvakantie. Dat is nog eens iets anders dan in de cel wachten op hun gevangenisstraf voor een dubbele moord.

De kijker vat moed. Het ziet ernaar uit dat onze heldin voor één keer haar morele bedenkingen jegens dodelijk geweld opzij heeft gezet, zodat we straks getuige kunnen zijn van een wraakoefening die acteur Charles Bronson, de held in de vijfdelige(!) wraakserie Death Wish, professionele bewondering afgedwongen zou hebben. Maar op het kritieke moment speelt iets in haar innerlijk – mededogen? angst voor ontdekking? – zodanig op dat ze het plan niet ten uitvoer brengt. Gelukkig heeft de regisseur een allerlaatste plotwending bedacht, waaruit de liefhebber van het psychologische misdaadgenre een zekere voldoening zal kunnen putten.

En die missers waaraan de regisseur volgens de pers zich schuldig maakt? Over zijn eenzijdige nadruk op het slachtoffer, wat volgens de journalist van Het Parool compositorisch oude koek is? Daar denkt Akin heel anders over. In een interview in Trouw legt hij – niet voor het eerst – uit dat zijn film gebaseerd is op een aantal moorden door de neonazistische NSU, in het begin van deze eeuw. Bijna alle slachtoffers waren in Duitsland woonachtige Turken. Akin legt uit dat het volgens hem geen principieel verschil maakt of de slachtoffers nu Turken zijn of een aanvallige Duitse blondine: iedereen maakt vandaag de dag kans vermoord te worden door iemand met rechts-extremistische sympathieën. Akin laat de kijker dit van nabij meebeleven.

In datzelfde interview laat hij zich uit over eigenrichting, zoals aangekaart in het NRC-artikel. ‘Als mensen het gevoel krijgen dat de rechtstaat hen niet beschermt, dan kan ik me voorstellen dat ze op een gegeven moment zelf gaan terugslaan. Dat is niet iets wat ik wens. Maar geweld lokt geweld uit, dat laat mijn film zien.’  Menig voetbalscheidsrechter zal deze observatie volmondig onderschrijven.

Overigens is Aus dem Nichts eerder een vaardig gemaakte genrefilm dan een grensverleggend meesterwerk. Akin is zich daar terdege van bewust, blijkt steeds weer in vraaggesprekken. Hij onderkent het probleem dat beschouwende, politiek of filosofisch doordrenkte films in de regel worden bezocht door een publiek dat de boodschap van de maker maar al te goed kent. Met Aus dem Nichts beoogt hij ook een minder elitair publiek te betrekken bij thematiek waarmee de gewone man/vrouw weinig feeling heeft. Dat lijkt heel aardig gelukt te zijn.          

-----
De plaatjes zijn geselecteerd door de schrijver
© 2018 Hans Knegtmans
powered by CJ2