archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 21
21 maart 2024
Nummer 13 verschijnt op
4 april 2024
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept delen printen terug
De bevrijding van Co Dankaart (2) Willem Minderhout

1715VG Dankaart2Nu ik Ger Harmsens ‘Rondom Daan Goulooze’ weer gelezen heb, ontdek ik dat ik in de eerste aflevering een fout heb gemaakt die Harmsens gramschap zou hebben opgewekt. Hij gaat in een voetnoot namelijk nogal tekeer tegen een auteur die ‘onjuist of onnauwkeurig allerlei gegevens lukraak aan elkaar flanst’. Wat had deze auteur gedaan? Hij had het ‘Apparaat Goulooze’ beschreven als onderdeel van het Rode Orkest van de meesterspion Leopold Trepper. Trepper werkte echter voor de inlichtingendienst van het Russische leger, de GROE.

Het ‘Apparaat Goulooze’ werkte echter voor de Komintern, de Communistische Internationale. Deze organisatie werd uiteraard wel gedomineerd door de communistische partij van de Sovjet Unie, maar was officieel een orgaan van de samenwerkende communistische partijen. Eén van de belangrijkste taken van de groep Goulooze was het verzorgen van de verbindingen tussen de leiding van de KPD, de Duitse communistische partij, en het ondergrondse communistische verzet in Duitsland.
Daarnaast was er in Nederland ook nog een spionnennetwerk rond Han Pieck, de broer van Anton Pieck, actief. Dat werkte voor de Russische staatsveiligheidsdienst GPOE. Hierover heeft Igor Cornelissen het boeiende boek ‘De GPOE op de Overtoom’ geschreven.
Al die netwerken hadden wel weer raakvlakken en verbindingen, dus ik kan me goed voorstellen dat er af en toe per ongeluk iets ‘aan elkaar geflanst’ wordt. Goulooze kende Winterink en Nagel, de hoofdrolspelers van het Rode Orkest in Nederland en af en toe hielpen ze elkaar. Harmsen vertelt dat één van de eerste berichten die naar Moskou verzonden werd de productie van vliegtuig-ski’s bij de Haagse Panderfabriek betrof. Die fabriek, tegenwoordig een gewild appartementencomplex, bevond zich op vijf minuten lopen van het Zuidwalziekenhuis, waaruit Co Dankaart zo spectaculair bevrijd zou worden.

De organisatie van Winterink werd eind 1942 al opgerold, nadat de SD een belangrijke medewerker van Trepper te pakken kreeg. Het verraad van deze Efremov – maar wat is dat als je in handen van de SD valt? – leidde ook tot zo’n 600 arrestaties in Duitsland van de groep Schulze-Boysen-Harnack, die allemaal terechtgesteld werden.
In kringen van de CPN ging het gerucht dat Daan Goulooze Winterink verraden zou hebben. Winterink had namelijk ruzie gekregen met Nagel, een vriend van Goulooze, en Nagel was niet gearresteerd. Er werd een commando georganiseerd om zowel Nagel als Goulooze uit de weg te ruimen. De Amsterdamse CPN-leider Jan Postma stuurde Co Dankaart op de heethoofden af om ze tot bedaren te brengen en in ieder geval niet zonder toestemming van de partijleiding te handelen.

Een jaar later bezweek ook het ‘Apparaat Goulooze’ aan het kat en muisspel met de Gestapo. Toen duidelijk was dat het spel uit was besloot men de activiteiten te staken en onder te duiken. Co Dankaart kocht voor Goulooze en zichzelf een kaartje voor de boot naar Harderwijk. Hij had nog een laatste ontmoeting met een koerier op het Waterlooplein. Helaas werd die afspraak hem fataal, want het was een valstrik. Hij probeerde schietend te ontsnappen, maar werd zelf twee keer door een kogel getroffen. Co probeerde tevergeefs zelfmoord te plegen en hij werd op 24 Augustus 1943 op een bewaakte zaal in het Zuidwalziekenhuis opgenomen.

Goulooze zette nu alles op alles om Co Dankaart te bevrijden. Vriendschap zal hier ongetwijfeld een rol hebben gespeeld, maar angst dat hij onder martelingen zijn geheimen prijs zou kunnen geven speelde ongetwijfeld ook een rol. Goulooze deed een beroep op ‘Dick’ die de Gooise Raad van Verzet te hulp riep. Een groep als SD-ers verklede mannen zou Co uit het Zuidwalziekenhuis bevrijden. Op 15 september 1943 was het zo ver. De visser die in de gracht bij het ziekenhuis zat te vissen liet weten dat alles rustig was. De nep-SD-man ‘Kees’ liep de zaal in en begon Co te slaan en van leugens te beschuldigen. In plaats van hem direct mee te nemen verlieten ze na deze voorstelling de zaal om een tijdje later terug te komen om hem ‘mee te nemen voor verhoor’. Het toneelstuk was zo overtuigend geweest dat pas twee dagen later ontdekt werd dat de vogel gevlogen was.

Co zou de oorlog als onderduiker overleven. Daan werd gearresteerd, maar kwam – dankzij hulp van het zwarte schaap Joop Zwart – terug uit Sachsenhausen. Maar wat waren het nu eigenlijk voor mannen?

Daan Goulooze was in zijn jeugd lid geweest van de SAJO, de sociaal-anarchistische jongerenorganisatie, een minuscule jeugdbond waarvan onder andere ook Anton Constandse lid was. Een deel van de SAJO-leden, waaronder Goulooze, de eerder genoemde Jan Postma en het latere (CPN en daarna PSP) kamerlid Henk Gortzak stapte over naar de CPN. Na zijn breuk met het anarchisme werd Goulooze actief in de Communistische Jeugdbeweging ‘De Zaaier’. Hij werd in het CJB-bestuur opgevolgd door Co Dankaart, die geen anarchistische voorgeschiedenis had. Blijkbaar had Daan genoeg vertrouwen in Co om hem als zijn plaatsvervanger aan te stellen. Co werkte als gemeentearbeider bij de ‘afdeling bruggen’, dus hij kon onopgemerkt de hele dag door Amsterdam kuieren en contacten met de koeriers onderhouden.

Harmsen, noch Cornelissen, geeft een duidelijk beeld van de mens Dankaart. Hij is een aardige man, die naar een communistische kaderschool in Rusland is geweest. Meer weet ik eigenlijk niet van hem. Maar dan stuurt zijn zoon Daan me zijn memoires. Ik lees en ik blijf lezen. Het is een openhartige ‘schelmenroman’ waarin het leven in de Amsterdamse Czaar Peter-buurt in de dertiger jaren tot leven wordt gewekt. Het communisme vormt zijn leven. Zonder de CPN had hij nooit die kaderschool in Rusland gevolgd, Spanje bezocht tijdens de burgeroorlog, zijn rol in het verzet gespeeld. Tegelijkertijd is hij zich er maar al te zeer van bewust dat zijn communistische God buitensporig gefaald heeft.
Daarover volgende keer meer.

------
Het plaatje is van Henk Klaren


© 2020 Willem Minderhout meer Willem Minderhout - meer "De wereldliteratuur roept" -
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept
De bevrijding van Co Dankaart (2) Willem Minderhout
1715VG Dankaart2Nu ik Ger Harmsens ‘Rondom Daan Goulooze’ weer gelezen heb, ontdek ik dat ik in de eerste aflevering een fout heb gemaakt die Harmsens gramschap zou hebben opgewekt. Hij gaat in een voetnoot namelijk nogal tekeer tegen een auteur die ‘onjuist of onnauwkeurig allerlei gegevens lukraak aan elkaar flanst’. Wat had deze auteur gedaan? Hij had het ‘Apparaat Goulooze’ beschreven als onderdeel van het Rode Orkest van de meesterspion Leopold Trepper. Trepper werkte echter voor de inlichtingendienst van het Russische leger, de GROE.

Het ‘Apparaat Goulooze’ werkte echter voor de Komintern, de Communistische Internationale. Deze organisatie werd uiteraard wel gedomineerd door de communistische partij van de Sovjet Unie, maar was officieel een orgaan van de samenwerkende communistische partijen. Eén van de belangrijkste taken van de groep Goulooze was het verzorgen van de verbindingen tussen de leiding van de KPD, de Duitse communistische partij, en het ondergrondse communistische verzet in Duitsland.
Daarnaast was er in Nederland ook nog een spionnennetwerk rond Han Pieck, de broer van Anton Pieck, actief. Dat werkte voor de Russische staatsveiligheidsdienst GPOE. Hierover heeft Igor Cornelissen het boeiende boek ‘De GPOE op de Overtoom’ geschreven.
Al die netwerken hadden wel weer raakvlakken en verbindingen, dus ik kan me goed voorstellen dat er af en toe per ongeluk iets ‘aan elkaar geflanst’ wordt. Goulooze kende Winterink en Nagel, de hoofdrolspelers van het Rode Orkest in Nederland en af en toe hielpen ze elkaar. Harmsen vertelt dat één van de eerste berichten die naar Moskou verzonden werd de productie van vliegtuig-ski’s bij de Haagse Panderfabriek betrof. Die fabriek, tegenwoordig een gewild appartementencomplex, bevond zich op vijf minuten lopen van het Zuidwalziekenhuis, waaruit Co Dankaart zo spectaculair bevrijd zou worden.

De organisatie van Winterink werd eind 1942 al opgerold, nadat de SD een belangrijke medewerker van Trepper te pakken kreeg. Het verraad van deze Efremov – maar wat is dat als je in handen van de SD valt? – leidde ook tot zo’n 600 arrestaties in Duitsland van de groep Schulze-Boysen-Harnack, die allemaal terechtgesteld werden.
In kringen van de CPN ging het gerucht dat Daan Goulooze Winterink verraden zou hebben. Winterink had namelijk ruzie gekregen met Nagel, een vriend van Goulooze, en Nagel was niet gearresteerd. Er werd een commando georganiseerd om zowel Nagel als Goulooze uit de weg te ruimen. De Amsterdamse CPN-leider Jan Postma stuurde Co Dankaart op de heethoofden af om ze tot bedaren te brengen en in ieder geval niet zonder toestemming van de partijleiding te handelen.

Een jaar later bezweek ook het ‘Apparaat Goulooze’ aan het kat en muisspel met de Gestapo. Toen duidelijk was dat het spel uit was besloot men de activiteiten te staken en onder te duiken. Co Dankaart kocht voor Goulooze en zichzelf een kaartje voor de boot naar Harderwijk. Hij had nog een laatste ontmoeting met een koerier op het Waterlooplein. Helaas werd die afspraak hem fataal, want het was een valstrik. Hij probeerde schietend te ontsnappen, maar werd zelf twee keer door een kogel getroffen. Co probeerde tevergeefs zelfmoord te plegen en hij werd op 24 Augustus 1943 op een bewaakte zaal in het Zuidwalziekenhuis opgenomen.

Goulooze zette nu alles op alles om Co Dankaart te bevrijden. Vriendschap zal hier ongetwijfeld een rol hebben gespeeld, maar angst dat hij onder martelingen zijn geheimen prijs zou kunnen geven speelde ongetwijfeld ook een rol. Goulooze deed een beroep op ‘Dick’ die de Gooise Raad van Verzet te hulp riep. Een groep als SD-ers verklede mannen zou Co uit het Zuidwalziekenhuis bevrijden. Op 15 september 1943 was het zo ver. De visser die in de gracht bij het ziekenhuis zat te vissen liet weten dat alles rustig was. De nep-SD-man ‘Kees’ liep de zaal in en begon Co te slaan en van leugens te beschuldigen. In plaats van hem direct mee te nemen verlieten ze na deze voorstelling de zaal om een tijdje later terug te komen om hem ‘mee te nemen voor verhoor’. Het toneelstuk was zo overtuigend geweest dat pas twee dagen later ontdekt werd dat de vogel gevlogen was.

Co zou de oorlog als onderduiker overleven. Daan werd gearresteerd, maar kwam – dankzij hulp van het zwarte schaap Joop Zwart – terug uit Sachsenhausen. Maar wat waren het nu eigenlijk voor mannen?

Daan Goulooze was in zijn jeugd lid geweest van de SAJO, de sociaal-anarchistische jongerenorganisatie, een minuscule jeugdbond waarvan onder andere ook Anton Constandse lid was. Een deel van de SAJO-leden, waaronder Goulooze, de eerder genoemde Jan Postma en het latere (CPN en daarna PSP) kamerlid Henk Gortzak stapte over naar de CPN. Na zijn breuk met het anarchisme werd Goulooze actief in de Communistische Jeugdbeweging ‘De Zaaier’. Hij werd in het CJB-bestuur opgevolgd door Co Dankaart, die geen anarchistische voorgeschiedenis had. Blijkbaar had Daan genoeg vertrouwen in Co om hem als zijn plaatsvervanger aan te stellen. Co werkte als gemeentearbeider bij de ‘afdeling bruggen’, dus hij kon onopgemerkt de hele dag door Amsterdam kuieren en contacten met de koeriers onderhouden.

Harmsen, noch Cornelissen, geeft een duidelijk beeld van de mens Dankaart. Hij is een aardige man, die naar een communistische kaderschool in Rusland is geweest. Meer weet ik eigenlijk niet van hem. Maar dan stuurt zijn zoon Daan me zijn memoires. Ik lees en ik blijf lezen. Het is een openhartige ‘schelmenroman’ waarin het leven in de Amsterdamse Czaar Peter-buurt in de dertiger jaren tot leven wordt gewekt. Het communisme vormt zijn leven. Zonder de CPN had hij nooit die kaderschool in Rusland gevolgd, Spanje bezocht tijdens de burgeroorlog, zijn rol in het verzet gespeeld. Tegelijkertijd is hij zich er maar al te zeer van bewust dat zijn communistische God buitensporig gefaald heeft.
Daarover volgende keer meer.

------
Het plaatje is van Henk Klaren
© 2020 Willem Minderhout
powered by CJ2