Van familie tot gezin
Het thema van dit nummer is familie, het mensennetwerk verbonden door directe en minder directe ouder/kind relaties. De Nederlandse taal kent ook het begrip gezin; twee ouders met hun (al dan niet biologische) inwonende kinderen. En dan hebben we daarnaast nog het begrip huishouden, de mensen die verwant of niet, min of meer permanent woonachtig zijn op één adres. De familie omvat in ruimte en tijd uit verschillende generaties het grootste aantal verwante personen, maar in Nederland is sinds de vorige eeuw het gezin voor de praktijk van maatschappelijke functies als voortplanting, opvoeding en geestelijk en materieel onderhoud de belangrijkste (tijdelijke) eenheid.
De jure
Juridisch beschikt de familie nog over sterke papieren: “het personen- en familierecht is het onderdeel van het burgerlijk recht dat zich bezighoudt met afstamming, geboorte, huwelijk- en echtscheiding en andere zaken in verband met de hoedanigheid, familiebetrekkingen en bevoegdheden van personen”. Vergeet ook niet dat als het om de overdracht van vermogen&kapitaal gaat, familiebanden ijzersterk zijn gebleven (het erfrecht wordt meestal als apart rechtsgebied beschouwd). Vaak wordt in Nederland gesteld dat het gezin de hoeksteen vormt van de samenleving. De laatste stelling is impliciet ideologisch: als die hoeksteenfunctie vanzelfsprekend zou zijn hoefde ze niet zo vaak te worden gedebiteerd (door nette mensen met traditionele opvattingen tegenover minder nette mensen met lossere opvattingen).
Voorheen en thans
Nederland kent een ontwikkeling van vroeger (het jaar 0) naar nu waarin door de bank genomen voor individuele mensen het belang van familieverbanden afneemt ten bate van het gezinsverband, en de betekenis van het gezinsverband vervolgens terrein moet prijsgeven aan vagere huishoudens. Mensennetwerken zijn voor welvaart en welzijn minder afhankelijk geworden van de niet-menselijke buitenwereld en meer en meer aangewezen geraakt op intermenselijke relaties. Steeds oppervlakkiger afhankelijkheid van steeds meer anderen. In grote lijnen: de bestaanszekerheid van individuele mensen is sinds het jaar 0 flink toegenomen, er valt voor de wereldbevolking een logaritmische curve te vermoeden van toenemende levensverwachting bij geboorte.
Welvaart maakt onafhankelijker
Van meer naar minder (vroege) sterfte. Hogere sterfte correspondeert met uitgebreider familienetwerken: uitval door sterfte tast het grotere netwerk (bijv. de ‘grootfamilie’ of de clan) minder snel aan dan het kleinere (zoals het gezin). Bij hogere sterfte hebben de overlevende mensen elkaar meer nodig, zijn ze in hun grotere (familie)netwerken meer direct afhankelijk van elkaar voor hun veiligheid. Bij lagere sterfte zijn mensen minder direct afhankelijk van elkaar en kunnen ze toe met kleinere (gezins)netwerken. Deze mechanismen versterken elkaar: grotere bestaanszekerheid verzwakt de familienetwerken en beperkt de afhankelijkheden tot die van het gezinsnetwerk. En uiteindelijk kan de bestaanszekerheid zo groot worden dat individuele mensen het ook wel redden met lossere relaties dan die in het gezin.
Nu het beeldverhaal
Zijn we er nog? Dan nu hetzelfde verhaal, maar dan in beelden, te vinden in de ‘familiealbums’. Zeker, geen ‘gezinsalbums’. De naam van het eerdere, uitgebreidere familienetwerk tooit nog steeds het fotoverslag van het hedendaagse gezinsleven. De albums zijn er nog steeds, maar hebben als systeem niet het eeuwige leven. Het chronologisch verslag van familie/gezinsleden, van de wieg tot het graf, vervluchtigt nu meer en meer in de vergankelijke imagefiletjes op facebook en blogs. Natuurlijk waren/zijn de traditionele hardcopy fotoalbums met ingeplakte fotootjes ook vergankelijk. Kom maar naar een beetje behoorlijke rommelmarkt, daar is tussen de uitgestorte boedels in de bananendozen altijd een hoeveelheid verweesde familiealbums te vinden: verstoten door de rechtmatige erfgenamen. En dus te koop voor liefhebbers van Beelden uit soberder tijden. Te grabbel, maar ook voyeuristisch, ook een ongevraagde inbreuk op (verloren) privacy.
In de familiealbums vinden we veel foto’s van individuele familieleden (blote babies op berevel, kinderen aan het strand, vaders en moeders in de bossen) maar regelmatig ook een groepsportret van de omvangrijke familiale goegemeente. Op de foto’s gaan we nu van GROOT naar klein.
De multifamilie
We beginnen op foto 1 met een wel zeer omvangrijk grootfamiliaal (extended family, großfamilie) gezelschap tijdens een heuglijk multifamiliaal huwelijksfeest. 1920? Wat een prachtige foto! Drie gelukkige stellen treden gelijktijdig en gezamenlijk in het huwelijk, de bruiden zijn herkenbaar aan hun prachtige boeketten. We herkennen duidelijk 2 zusters, maar misschien zijn het er wel 3, of 4! En dan de bruidegommen: tenminste 2 broers, maar wellicht ook 3 of 4! Knap voor elkaar gekregen dit arrangement. Vier stellen, vergezeld van circa 74 familieleden uit minstens 4 generaties. Kijk op mijn site naar de grote versie van de foto met al die gezichten, je raakt er niet op uitgekeken, ukkies en babies, de nieuwste damesmode en traditionele klederdracht, een verdwenen wereld van intermenselijke relaties (knellend en solidair). Een ontroerend menselijk document, ternauwernood gered van de papiervernietiger.
Familiegrappen
Plaatje 2 brengt ons weer naar de postkaart: de eerste uit een enigszins humoristische serie van 6. We schrijven 1904 en we zien hoe de Famille Durand een restaurant bezoekt. De famille bestaat uit Pa (blaaskaak met hoge hoed), Ma met baby en 3 kinderen in de leeftijdsrange van 12 t/m 25 jaar. Gezellig met de hele familie (eigenlijk het hele gezin) uit eten in een restaurant waar je je buikje rond moet kunnen eten. Misschien voelt u hem al aankomen: het wordt een schrans/slemppartij en als de buikjes gevuld zijn blijkt de rekening te hoog voor de inhoud van Pa’s portemonnee en wordt het hele gezelschap aan de afwas gezet om de rekening te kunnen vereffenen. OK dan?
Zoetigheid
Plaatje 3 toont weer een postkaart, uit ongeveer 1920. Fotomodellen, een man, vrouw en een vrouwelijk kind voorstellende een voorbeeldig gezin, tegen een geschilderd decor van een fotostudio. Voorstelling 1: dochtertje op moeders schoot wordt royaal bedeeld met kado’s: een meisjespop met krullen, een harlekijnpop en een paard en een schaap, beiden op wieltjes. Voorstelling 2: drie mensen die laten zien dan ze heel erg gelukkig met elkaar zijn. Alledrie in hun nette pak. De moeder/dochterband lijkt intiem, vader staat er wat schaapachtig bij. Het clichégezin als toonbeeld van clichéharmonie.
Ontroerend
Plaatje 4 komt weer uit een familiealbum en is wel buitengewoon authentiek. Eind jaren 30? Vader, moeder, zoon en dochter in de fotostudio voor een gezinsportret. Wat staan ze daar lief en ook wel onwennig! Moeder en Vader staand, de kinderen op een gezellig bankje van de fotograaf. Vader en zoon kijken serieus naar de fotograaf, Moeder en dochter lijken iets communicatiever. Dochter houdt onwennig een synthetisch miniboeketje vast, Zoon lijkt niet helemaal gelukkig met zijn gestreepte kousen en die wollen balletjes aan de sluiting van zijn kraagje. Ook dit is weer een stereotiep beeld van het moderne gezin en helemaal niet bedoeld voor andere ogen dan die van de familie.
Beter Beeld
De plaatjes uit deze rubriek zijn veel gedetailleerder te bekijken!
U kunt doorklikken naar mijn eigen website in opbouw, ( http://www.peterschroderatb.nl/), daar wordt langzaam maar zeker een beeldbank opgebouwd waarin de plaatjes uit deze rubriek veel beter te zien zijn. Voor de kaarten bij deze aflevering kunt u doorklikken ( en nog een paar keer doorklikken) naar:
1.a. multigrootfamilie
1.b. Famille Durand
2.a. Zoet gezin
2.b. Echt gezin
|