archiefvorig nr.lopend nr.

Vermaak en Genot > Een omweg waard delen printen terug
Zorgen om kastelen Theo van Oeffelt

0210 Zorgen om kastelen
Het Muiderslot, ja dat staat er schitterend bij. Slot Loevestein, ook een toonbeeld van een onverwoestbare herinnering aan onze middeleeuwen. Zo zien wij graag onze kastelen en fraaie historische buitenplaatsen. Maar het monumentale karakter van bijvoorbeeld Den Treek wordt aangetast door horecavoorzieningen. Voor kasteel Twickel lijkt het door varkenshouderijen veroorzaakte hoge ammoniakgehalte funest te worden. Het voortbestaan van kasteel Heeze wordt letterlijk ondergraven door een verzakkende fundering. En het in de negentiende eeuw zorgvuldig geschapen beeld van een romantische Ruïne van Brederode wordt door de bebouwingsplannen van de gemeente Velsen vakkundig om zeep geholpen.
Het zijn zomaar een paar zorgenkindjes, die aanleiding geven om 2005 uit te roepen tot het Jaar van het Kasteel.

Van de 2000 tot 2500 kastelen die Nederland ooit telde - meer dan in de omringende landen - zijn er opmerkelijk veel verdwenen of als onbekende resten onder de grond verborgen geraakt. De eerste kastelen werden gebouwd tussen 800 en 1000 na Christus, en dienden vooral als bescherming tegen de plunderingen van de Noormannen. Van deze eerste echte kastelen, die van hout waren, is weinig meer over. Na 1000 ontstonden de eerste stenen kastelen, meestal rond van vorm. Vanaf 1400 werden steeds meer vierkante kastelen gebouwd, die beter verdedigbaar waren. Van dit deel van ons cultureel erfgoed is opvallend veel verdwenen, door sloop, geldgebrek, natuur- en oorlogsgeweld maar ook door onkunde en miskenning.

‘En het is niet alleen miskenning, maar ook vaak gebrek aan kennis waardoor kastelen en buitenplaatsen worden bedreigd’, vertelt Annemieke Kylstra, directeur van de Nederlandse Kastelen Stichting in Wijk bij Duurstede. ‘Onkunde waardoor Huis te Merwe sterk is verwaarloosd. De ruïne, die in de zeventiende en achttiende eeuw veel is getekend, ligt ingeklemd tussen een brug en een jeugdgevangenis, wat de monumentale waarde van het geheel geen goed doet. Onkunde rond Huis Herlaar in de gemeente Ameide, dat niet vermeld staat op de archeologische waardekaart uit 1994. Daardoor is dit terrein extra kwetsbaar. Zoals dat bijvoorbeeld ook geldt voor het kasteelterrein Langerak in het gebied Alblasserwaard/Vijfherenlanden’.
‘Noch de overheid, noch het veld zelf, noch het brede publiek heeft een idee hoe groot de problemen werkelijk zijn’, aldus Kylstra. ‘Bij een kasteel heeft iedereen het beeld op het netvlies van het Muiderslot en bij een buitenplaats denkt men al gauw aan een puissant rijke familie die het toch maar getroffen heeft in zo’n aangename woning omringd door een prachtige tuin. Maar van de dreiging door bestemmingsplannen, die de alsmaar voortdurende verstedelijking vastleggen, of van de ellenlange procedures voor het aanvragen van een restauratiesubsidie, heeft men geen weet’.

Daarom een jaar lang tal van activiteiten op en rond kastelen, variërend van een reeks van ‘living history’evenementen, verspreid over het land en een voor het onderwijs gemaakte cd-rom ‘Heel veel kasteel’, tot en met talloos vele lezingen, zoals in de maanden maart en april de reeks ‘Het leven op Utrechtse kastelen en buitenplaatsen door de eeuwen heen’, georganiseerd door de Hogeschool Utrecht en de Volksuniversiteit Utrecht.
Natuurlijk verschijnen er dit jaar dus ook extra veel boeken over kastelen, waaronder een geactualiseerde herdruk van het standaardwerk van de Nederlandse kastelenstichting en een kastelenboek dat wordt uitgegeven in samenwerking met de Vereniging Chateaux et Residences Gastronomiques. De daarin gepresenteerde vijftien Kasteelmenu’s zullen gedurende het gehele jaar bij de kastelen te bestellen zijn. De recepten in het kookboek worden ‘gelardeerd’ met historische recepten.

De start van het Jaar is op 15 april, uiteraard op een kasteel en daarvoor is uitverkoren het kasteel Nederhemert, dat de voltooiing van zijn restauratie nadert. In de daaropvolgende maanden stelt een groot aantal kastelen en buitenplaatsen zich open voor het publiek.
Wanneer in november het Jaar wordt afgesloten, gebeurt dat mede met de verkiezing van de Kasteelvrijwilliger(s) van het jaar. ‘De inbreng van vrijwilligers is cruciaal voor het beheer en onderhoud van kastelen en buitenplaatsen. Met de verkiezing willen we niet alleen de actieve vrijwilligers van nu in het zonnetje zetten, maar ook potentiële vrijwilligers enthousiasmeren’, zegt Annemieke Kylstra.
De Nederlandse Kastelenstichting heeft een speciale website gebouwd rond het Jaar, waarop onder meer een evenementenkalender is te vinden. Wie dit aanklikt, vindt vanzelf dicht in de buurt (nog) een historische buitenplaats of een kasteel.
Voor meer informatie: www.jaarvanhetkasteel.nl


© 2005 Theo van Oeffelt meer Theo van Oeffelt - meer "Een omweg waard"
Vermaak en Genot > Een omweg waard
Zorgen om kastelen Theo van Oeffelt
0210 Zorgen om kastelen
Het Muiderslot, ja dat staat er schitterend bij. Slot Loevestein, ook een toonbeeld van een onverwoestbare herinnering aan onze middeleeuwen. Zo zien wij graag onze kastelen en fraaie historische buitenplaatsen. Maar het monumentale karakter van bijvoorbeeld Den Treek wordt aangetast door horecavoorzieningen. Voor kasteel Twickel lijkt het door varkenshouderijen veroorzaakte hoge ammoniakgehalte funest te worden. Het voortbestaan van kasteel Heeze wordt letterlijk ondergraven door een verzakkende fundering. En het in de negentiende eeuw zorgvuldig geschapen beeld van een romantische Ruïne van Brederode wordt door de bebouwingsplannen van de gemeente Velsen vakkundig om zeep geholpen.
Het zijn zomaar een paar zorgenkindjes, die aanleiding geven om 2005 uit te roepen tot het Jaar van het Kasteel.

Van de 2000 tot 2500 kastelen die Nederland ooit telde - meer dan in de omringende landen - zijn er opmerkelijk veel verdwenen of als onbekende resten onder de grond verborgen geraakt. De eerste kastelen werden gebouwd tussen 800 en 1000 na Christus, en dienden vooral als bescherming tegen de plunderingen van de Noormannen. Van deze eerste echte kastelen, die van hout waren, is weinig meer over. Na 1000 ontstonden de eerste stenen kastelen, meestal rond van vorm. Vanaf 1400 werden steeds meer vierkante kastelen gebouwd, die beter verdedigbaar waren. Van dit deel van ons cultureel erfgoed is opvallend veel verdwenen, door sloop, geldgebrek, natuur- en oorlogsgeweld maar ook door onkunde en miskenning.

‘En het is niet alleen miskenning, maar ook vaak gebrek aan kennis waardoor kastelen en buitenplaatsen worden bedreigd’, vertelt Annemieke Kylstra, directeur van de Nederlandse Kastelen Stichting in Wijk bij Duurstede. ‘Onkunde waardoor Huis te Merwe sterk is verwaarloosd. De ruïne, die in de zeventiende en achttiende eeuw veel is getekend, ligt ingeklemd tussen een brug en een jeugdgevangenis, wat de monumentale waarde van het geheel geen goed doet. Onkunde rond Huis Herlaar in de gemeente Ameide, dat niet vermeld staat op de archeologische waardekaart uit 1994. Daardoor is dit terrein extra kwetsbaar. Zoals dat bijvoorbeeld ook geldt voor het kasteelterrein Langerak in het gebied Alblasserwaard/Vijfherenlanden’.
‘Noch de overheid, noch het veld zelf, noch het brede publiek heeft een idee hoe groot de problemen werkelijk zijn’, aldus Kylstra. ‘Bij een kasteel heeft iedereen het beeld op het netvlies van het Muiderslot en bij een buitenplaats denkt men al gauw aan een puissant rijke familie die het toch maar getroffen heeft in zo’n aangename woning omringd door een prachtige tuin. Maar van de dreiging door bestemmingsplannen, die de alsmaar voortdurende verstedelijking vastleggen, of van de ellenlange procedures voor het aanvragen van een restauratiesubsidie, heeft men geen weet’.

Daarom een jaar lang tal van activiteiten op en rond kastelen, variërend van een reeks van ‘living history’evenementen, verspreid over het land en een voor het onderwijs gemaakte cd-rom ‘Heel veel kasteel’, tot en met talloos vele lezingen, zoals in de maanden maart en april de reeks ‘Het leven op Utrechtse kastelen en buitenplaatsen door de eeuwen heen’, georganiseerd door de Hogeschool Utrecht en de Volksuniversiteit Utrecht.
Natuurlijk verschijnen er dit jaar dus ook extra veel boeken over kastelen, waaronder een geactualiseerde herdruk van het standaardwerk van de Nederlandse kastelenstichting en een kastelenboek dat wordt uitgegeven in samenwerking met de Vereniging Chateaux et Residences Gastronomiques. De daarin gepresenteerde vijftien Kasteelmenu’s zullen gedurende het gehele jaar bij de kastelen te bestellen zijn. De recepten in het kookboek worden ‘gelardeerd’ met historische recepten.

De start van het Jaar is op 15 april, uiteraard op een kasteel en daarvoor is uitverkoren het kasteel Nederhemert, dat de voltooiing van zijn restauratie nadert. In de daaropvolgende maanden stelt een groot aantal kastelen en buitenplaatsen zich open voor het publiek.
Wanneer in november het Jaar wordt afgesloten, gebeurt dat mede met de verkiezing van de Kasteelvrijwilliger(s) van het jaar. ‘De inbreng van vrijwilligers is cruciaal voor het beheer en onderhoud van kastelen en buitenplaatsen. Met de verkiezing willen we niet alleen de actieve vrijwilligers van nu in het zonnetje zetten, maar ook potentiële vrijwilligers enthousiasmeren’, zegt Annemieke Kylstra.
De Nederlandse Kastelenstichting heeft een speciale website gebouwd rond het Jaar, waarop onder meer een evenementenkalender is te vinden. Wie dit aanklikt, vindt vanzelf dicht in de buurt (nog) een historische buitenplaats of een kasteel.
Voor meer informatie: www.jaarvanhetkasteel.nl
© 2005 Theo van Oeffelt
powered by CJ2