archiefvorig nr.lopend nr.

Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept delen printen terug
Een nieuwe taal in één generatie Frits Hoorweg

1308VG Gould1Koloniale herinneringen (13)

Zelfs misdrijven tegen de menselijkheid kunnen leiden tot opmerkelijke inzichten. En dan bedoel ik niet alleen het besef hoe slecht wij eigenlijk zijn, maar ook kennis (of tenminste hypotheses) over de ontwikkelingsgang van samenlevingen.

Een voorbeeld is de slavernij en meer in het bijzonder de vorm die aanleiding was enorme aantallen Afrikanen naar de andere kant van de oceaan te voeren en daar op plantages te werk te stellen. Je kunt misschien wel stellen dat er ooit vormen van slavernij zijn geweest die minder heftig waren, maar de grootschaligheid waarmee dit werd aangepakt leidde tot iets afzichtelijks.

Bij alle ellende die deze martelgang voor de betrokkenen teweegbracht kwam vaak nog een heel specifiek probleem. De slaven kwamen terecht in een situatie waarin ze weinig meer hadden aan de taal die ze vroeger hadden geleerd. Zelfs hun lotgenoten spraken vaak andere talen en niet een beetje anders, maar totaal anders gestructureerde talen. Dat deed zich vooral voor op een aantal Caribische eilanden. Voor een deel was dat het gevolg van toeval, de wijze waarop de slaven werden verhandeld bracht het teweeg, maar er was ook opzet in het spel. De slavenhouders gingen er namelijk vanuit dat een opstand tegen hun ‘regime’ daardoor minder waarschijnlijk was.

Het leidde tot het ontstaan van ‘mengtalen’, zoals het Papiamento op Curaçao, Bonaire en Aruba. Mengtaal suggereert iets dat geen zelfstandige betekenis heeft, maar dat klopt niet. Stephen Jay Gould stelt dat aan de orde in ‘Speaking of snails and scales’ *). Het is een opstel dat handelt over de menselijke neiging het minder complexe alleen maar te zien als de primitieve voorloper van dat waar het echt om draait. Vanwege onderzoek dat hij deed naar de variëteiten die zich voordoen bij de landslak (Cerion uva) verbleef hij langdurig op Curaçao en raakte er ook gefascineerd door het Papiamento. Hij verdiepte zich erin en kwam tot het inzicht dat velen bij de beoordeling van die taal een vergelijkbare fout maken.

De basis van Papiamento is Spaans/Portugees, met een flinke scheut Nederlands, dat op zich ook al een mengsel is van Romaans en Germaans. Los daarvan is het belangrijkste kenmerk volgens Gould de ‘uitgeklede eenvoud en logica’ van1308VG Gould2 de grammatica. Zo verandert de ‘stam’ van werkwoorden vrijwel nooit. Het voorbeeld dat hij opvoert is ‘bai’ (gaan). Om er de toekomende tijd van te maken wordt simpelweg ‘lo’ (uit het Portugees afkomstig) toegevoegd (bv. ik zal gaan = lo mi bai). De verleden tijd wordt verkregen door toevoeging van ‘a’ (ik ging = mi a bai). De enige uitzondering vormen de weinige werkwoorden die uit het Nederlands afkomstig zijn, dan wordt er ‘ge’ aan de stam toegevoegd. Zo wordt de verleden tijd van schoppen in het Papiamento ‘geskop’.

De eenvoud van deze taalkundige regels was ooit aanleiding om met enige neerbuigendheid over deze en andere mengtalen te spreken, maar dat is (in ieder geval onder deskundigen) verleden tijd. Vervolgens is men ook serieuzer gaan kijken naar het ontstaan ervan. Vooral het werk van Derek Bickerton wordt in dat verband door Gould geroemd. Die kwam op grond van studies op Hawaï tot de (redelijk onderbouwde) conclusie dat de mengtalen in de Cariben in één generatie zijn ontstaan. De eerste slaven van diverse origine spraken iets dat Gould ‘pidgin’ noemt, een verzameling woorden en uitdrukkingen zonder structuur. Die structuur werd vervolgens door hun kinderen ontwikkeld!

Bickerton is daarna vanuit deze stelling verder gaan theoretiseren. Hij heeft een theorie ontwikkeld over het ontstaan van taal die niet langer uitgaat van geleidelijkheid. Zodra er eenmaal zoiets als woorden waren voor niet zichtbare dingen, was een echte taal niet ver meer weg.

Als je, zoals ik, bent opgevoed met de idee dat één bewijs geen bewijs is gaat dit wel erg ver. Maar ja, in dit geval hebben we gewoon niet meer en een interessante gedachte is het zeker.

---------------------------
Even voor de goede orde: ik heb de boeken van Bickerton niet zelf bestudeerd, maar ga af op wat Gould erover schrijft en dat wat te vinden is op Wikipedia. Verder wil ik erop wijzen dat hij het woord ‘pidgin’ gebruikt voor de voorloper van wat ik ‘mengtaal’ heb genoemd en die hij met het woord ‘creole’ aanduidt.

*) Gebundeld in ‘Dinosaur in a haystack’, Harmony Books, New York 1995

-------------------
Bestel uw boeken, CD's en nog veel meer
bij bolcom, via de banner rechts.
Dan steunt u De Leunstoel!


© 2016 Frits Hoorweg meer Frits Hoorweg - meer "De wereldliteratuur roept" -
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept
Een nieuwe taal in één generatie Frits Hoorweg
1308VG Gould1Koloniale herinneringen (13)

Zelfs misdrijven tegen de menselijkheid kunnen leiden tot opmerkelijke inzichten. En dan bedoel ik niet alleen het besef hoe slecht wij eigenlijk zijn, maar ook kennis (of tenminste hypotheses) over de ontwikkelingsgang van samenlevingen.

Een voorbeeld is de slavernij en meer in het bijzonder de vorm die aanleiding was enorme aantallen Afrikanen naar de andere kant van de oceaan te voeren en daar op plantages te werk te stellen. Je kunt misschien wel stellen dat er ooit vormen van slavernij zijn geweest die minder heftig waren, maar de grootschaligheid waarmee dit werd aangepakt leidde tot iets afzichtelijks.

Bij alle ellende die deze martelgang voor de betrokkenen teweegbracht kwam vaak nog een heel specifiek probleem. De slaven kwamen terecht in een situatie waarin ze weinig meer hadden aan de taal die ze vroeger hadden geleerd. Zelfs hun lotgenoten spraken vaak andere talen en niet een beetje anders, maar totaal anders gestructureerde talen. Dat deed zich vooral voor op een aantal Caribische eilanden. Voor een deel was dat het gevolg van toeval, de wijze waarop de slaven werden verhandeld bracht het teweeg, maar er was ook opzet in het spel. De slavenhouders gingen er namelijk vanuit dat een opstand tegen hun ‘regime’ daardoor minder waarschijnlijk was.

Het leidde tot het ontstaan van ‘mengtalen’, zoals het Papiamento op Curaçao, Bonaire en Aruba. Mengtaal suggereert iets dat geen zelfstandige betekenis heeft, maar dat klopt niet. Stephen Jay Gould stelt dat aan de orde in ‘Speaking of snails and scales’ *). Het is een opstel dat handelt over de menselijke neiging het minder complexe alleen maar te zien als de primitieve voorloper van dat waar het echt om draait. Vanwege onderzoek dat hij deed naar de variëteiten die zich voordoen bij de landslak (Cerion uva) verbleef hij langdurig op Curaçao en raakte er ook gefascineerd door het Papiamento. Hij verdiepte zich erin en kwam tot het inzicht dat velen bij de beoordeling van die taal een vergelijkbare fout maken.

De basis van Papiamento is Spaans/Portugees, met een flinke scheut Nederlands, dat op zich ook al een mengsel is van Romaans en Germaans. Los daarvan is het belangrijkste kenmerk volgens Gould de ‘uitgeklede eenvoud en logica’ van1308VG Gould2 de grammatica. Zo verandert de ‘stam’ van werkwoorden vrijwel nooit. Het voorbeeld dat hij opvoert is ‘bai’ (gaan). Om er de toekomende tijd van te maken wordt simpelweg ‘lo’ (uit het Portugees afkomstig) toegevoegd (bv. ik zal gaan = lo mi bai). De verleden tijd wordt verkregen door toevoeging van ‘a’ (ik ging = mi a bai). De enige uitzondering vormen de weinige werkwoorden die uit het Nederlands afkomstig zijn, dan wordt er ‘ge’ aan de stam toegevoegd. Zo wordt de verleden tijd van schoppen in het Papiamento ‘geskop’.

De eenvoud van deze taalkundige regels was ooit aanleiding om met enige neerbuigendheid over deze en andere mengtalen te spreken, maar dat is (in ieder geval onder deskundigen) verleden tijd. Vervolgens is men ook serieuzer gaan kijken naar het ontstaan ervan. Vooral het werk van Derek Bickerton wordt in dat verband door Gould geroemd. Die kwam op grond van studies op Hawaï tot de (redelijk onderbouwde) conclusie dat de mengtalen in de Cariben in één generatie zijn ontstaan. De eerste slaven van diverse origine spraken iets dat Gould ‘pidgin’ noemt, een verzameling woorden en uitdrukkingen zonder structuur. Die structuur werd vervolgens door hun kinderen ontwikkeld!

Bickerton is daarna vanuit deze stelling verder gaan theoretiseren. Hij heeft een theorie ontwikkeld over het ontstaan van taal die niet langer uitgaat van geleidelijkheid. Zodra er eenmaal zoiets als woorden waren voor niet zichtbare dingen, was een echte taal niet ver meer weg.

Als je, zoals ik, bent opgevoed met de idee dat één bewijs geen bewijs is gaat dit wel erg ver. Maar ja, in dit geval hebben we gewoon niet meer en een interessante gedachte is het zeker.

---------------------------
Even voor de goede orde: ik heb de boeken van Bickerton niet zelf bestudeerd, maar ga af op wat Gould erover schrijft en dat wat te vinden is op Wikipedia. Verder wil ik erop wijzen dat hij het woord ‘pidgin’ gebruikt voor de voorloper van wat ik ‘mengtaal’ heb genoemd en die hij met het woord ‘creole’ aanduidt.

*) Gebundeld in ‘Dinosaur in a haystack’, Harmony Books, New York 1995

-------------------
Bestel uw boeken, CD's en nog veel meer
bij bolcom, via de banner rechts.
Dan steunt u De Leunstoel!
© 2016 Frits Hoorweg
powered by CJ2