archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 13
Jaargang 18
29 april 2021
Beschouwingen > In de polder delen printen terug
Kabinetsformaties Arie de Jong

1813BZ FormatieElke keer weer geniet ik van een kabinetsformatie. Het kan me niet eens zo veel schelen welk kabinet er uit resulteert, de hele gang van zaken vind ik prachtig. Alles komt voorbij: machtsspelletjes, ergernis, succes, slimme oplossingen, handige stappen om posities binnen te halen, blunders, het houdt niet op.
Deze keer begon de kabinetsformatie met het aanwijzen van twee verkenners. Wat ging dat weer geweldig mis! Ik heb ervan genoten (met een tikje ergernis natuurlijk). Ga maar na: direct lag er al een machtsprobleem. Als je een verkenner aanwijst, heb je er aan één genoeg. Het is immers niet meer dan een mediator die naar alle fractievoorzitters moet luisteren om dan een aanbeveling te doen wie met elkaar kunnen gaan praten.

Mooi dat zo iemand ‘verkenner’ heet, maar het is een informateur met een beperkte opdracht. Dat is twee keer eerder goed gegaan, nadat de Tweede Kamer in opperste wijsheid had besloten de Koning niet meer te benutten als mediator. In dat machtsspel wilde D66 (dat immers een mooie uitslag had met 24 zetels, regeringsdeelname lag voor de hand) ook een verkenner uit eigen gelederen. Dus werden het er twee, eentje uit de naaste kring van Mark Rutte en eentje op korte afstand van Sigrid Kaag. Dat liep fout. Zogenaamd omdat op een papiertje iets vreemds te lezen was over Pieter Omtzigt, maar in werkelijkheid omdat twee amateuristische prominenten meer deden dan wat ze moesten doen. Dat heb je ervan als je mensen aanstelt die te dicht bij de macht zitten, terwijl je juist iemand nodig hebt die wat afstand bewaart.

Het liep dus fout, de verkenners traden terug, er kwamen twee nieuwe verkenners (met hetzelfde probleem van een te korte afstand tot de hoofdrolspelers, zodat die ook van het toneel verdwenen) en de Tweede Kamer was een dag lang bezig met pogingen Mark Rutte af te branden. Geweldig theater, vrij naar William Shakespeare die al een toneelstuk doopte tot Much ado about Nothing. Er was nog maar één oplossing: een wijze oude man van stal halen die zeer veel ervaring had opgedaan met zo’n karweitje: Herman Tjeenk Willink. Ik ben niet de enige die hem hoog heeft zitten.

Maar onwillekeurig gingen mijn gedachten terug naar de vreselijkste formatie die Nederland heeft gekend, die van 1977. Die duurde een half jaar, leverde een kabinet op dat met kunst- en vliegwerk tot stand kwam en met moeite overeind bleef, en liet de PvdA (toen de grootste partij, 53 zetels na een geweldige overwinning) vertwijfeld achter in de oppositie.

Nadat dat allemaal gebeurd was kwamen ten huize van Wouter Gortzak (die was directeur van de WBS, het wetenschappelijk bureau van de PvdA) een stuk of acht mannen (dat zou je tegenwoordig niet meer meemaken) bijeen om de wonden te likken. Initiatiefnemer was Bart Tromp, één van de anderen was Herman Tjeenk Willink, en ik was daar ook bij. Herman, die als raadsadviseur van Algemene Zaken de gesprekken had mogen notuleren, had het helemaal gehad met de miskleunen van de PvdA-top en overwoog zijn lidmaatschap van de PvdA op te zeggen. Later heeft Philip van Praag in zijn proefschrift nog voortreffelijk beschreven hoe het allemaal fout ging in die formatie (Strategie en illusies) en het verslag van Ed van Thijn (Dagboek van een onderhandelaar) was spannender dan romans met vijf sterren. Mede om Herman binnenboord te houden hebben we toen een gespreksgroep opgericht. Die bestaat nog steeds, al is Herman daar geen lid meer van.

Van de oprichters van het eerste uur ben ik de enige overgeblevene (bijna had ik geschreven: de enige overlevende; maar behalve Herman en ik leven er nog wel een paar). Helaas is alles geheim dat daar besproken wordt, nou ja, we hanteren de Chatham House Rule. Om te maken dat iedereen, inclusief de gasten, het achterste van de tong laat zien, is het gesprek vertrouwelijk. Als iemand in die groep iets naar buiten wil brengen, dan moet het gaan om de eigen opvattingen, zonder aan de groep te refereren. Als het gaat om de opvattingen van een ander dan moet die daarover eerst gepolst worden. Bijvoorbeeld via een journalist die dan een interview afneemt. In de loop van de tijd heb ik maar twee mensen moeten royeren die zich niet aan deze regels hielden.

Terug naar de kabinetsformatie. Ik kijk uit naar alle wendingen, ruzies en blunders die nog gaan komen. Onvoorspelbaar welke, maar dat ze komen staat vast. Nu al zijn er prachtige blunders te noteren. We hadden het al over het gedoe rond de verkenners, maar ook de discussie in de Tweede Kamer leverde een staaltje amateurisme op. Zoals gezegd was het een dagje Mark Rutte afbranden. Dat mondde uit in diverse opmerkelijke moties. Eén ervan was van ChristenUnie en SGP. Daarin werd een opening geboden om de Koning weer terug te halen in de formatie. Die motie werd wel aangenomen, maar dat terughalen van de Koning doet natuurlijk niemand meer.

Dan mocht Geert Wilders een motie van wantrouwen indienen tegen Mark Rutte en die werd alleen afgewezen omdat coalitiepartijen het niet aandurfden ervoor te stemmen. Dat twee dagen later de ChristenUnie liet weten de conclusie eigenlijk te onderschrijven, maakte het des te vreemder. Nog gekker was dat Sigrid Kaag en Wopke Hoekstra een motie van afkeuring indienden, gericht op Mark Rutte. Waarom is dat vreemd? Niet alleen omdat ze al vier jaar met Mark Rutte samenwerken en met hem door moeten. Het wordt een boemerang! Op de VVD na stemde de gehele Tweede Kamer vóór die motie. Maar het is zonder precedent om een motie van afkeuring in te dienen, laat staan aan te nemen, tegen een collega Tweede Kamerlid! Het ging immers om uitspraken van Mark Rutte als fractievoorzitter van de VVD. Staatsrechtelijk gekneuzel. Wat een amateurisme. En als klap op de vuurpijl liet Sigrid Kaag nog weten dat zij na zo’n motie van afkeuring zou zijn opgestapt. Dat belooft nog wat voor het vervolg.

-----
Het plaatje is van Linda Hulshof
Meer informatie: lindahulshof71@gmail.com


© 2021 Arie de Jong meer Arie de Jong - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
Kabinetsformaties Arie de Jong
1813BZ FormatieElke keer weer geniet ik van een kabinetsformatie. Het kan me niet eens zo veel schelen welk kabinet er uit resulteert, de hele gang van zaken vind ik prachtig. Alles komt voorbij: machtsspelletjes, ergernis, succes, slimme oplossingen, handige stappen om posities binnen te halen, blunders, het houdt niet op.
Deze keer begon de kabinetsformatie met het aanwijzen van twee verkenners. Wat ging dat weer geweldig mis! Ik heb ervan genoten (met een tikje ergernis natuurlijk). Ga maar na: direct lag er al een machtsprobleem. Als je een verkenner aanwijst, heb je er aan één genoeg. Het is immers niet meer dan een mediator die naar alle fractievoorzitters moet luisteren om dan een aanbeveling te doen wie met elkaar kunnen gaan praten.

Mooi dat zo iemand ‘verkenner’ heet, maar het is een informateur met een beperkte opdracht. Dat is twee keer eerder goed gegaan, nadat de Tweede Kamer in opperste wijsheid had besloten de Koning niet meer te benutten als mediator. In dat machtsspel wilde D66 (dat immers een mooie uitslag had met 24 zetels, regeringsdeelname lag voor de hand) ook een verkenner uit eigen gelederen. Dus werden het er twee, eentje uit de naaste kring van Mark Rutte en eentje op korte afstand van Sigrid Kaag. Dat liep fout. Zogenaamd omdat op een papiertje iets vreemds te lezen was over Pieter Omtzigt, maar in werkelijkheid omdat twee amateuristische prominenten meer deden dan wat ze moesten doen. Dat heb je ervan als je mensen aanstelt die te dicht bij de macht zitten, terwijl je juist iemand nodig hebt die wat afstand bewaart.

Het liep dus fout, de verkenners traden terug, er kwamen twee nieuwe verkenners (met hetzelfde probleem van een te korte afstand tot de hoofdrolspelers, zodat die ook van het toneel verdwenen) en de Tweede Kamer was een dag lang bezig met pogingen Mark Rutte af te branden. Geweldig theater, vrij naar William Shakespeare die al een toneelstuk doopte tot Much ado about Nothing. Er was nog maar één oplossing: een wijze oude man van stal halen die zeer veel ervaring had opgedaan met zo’n karweitje: Herman Tjeenk Willink. Ik ben niet de enige die hem hoog heeft zitten.

Maar onwillekeurig gingen mijn gedachten terug naar de vreselijkste formatie die Nederland heeft gekend, die van 1977. Die duurde een half jaar, leverde een kabinet op dat met kunst- en vliegwerk tot stand kwam en met moeite overeind bleef, en liet de PvdA (toen de grootste partij, 53 zetels na een geweldige overwinning) vertwijfeld achter in de oppositie.

Nadat dat allemaal gebeurd was kwamen ten huize van Wouter Gortzak (die was directeur van de WBS, het wetenschappelijk bureau van de PvdA) een stuk of acht mannen (dat zou je tegenwoordig niet meer meemaken) bijeen om de wonden te likken. Initiatiefnemer was Bart Tromp, één van de anderen was Herman Tjeenk Willink, en ik was daar ook bij. Herman, die als raadsadviseur van Algemene Zaken de gesprekken had mogen notuleren, had het helemaal gehad met de miskleunen van de PvdA-top en overwoog zijn lidmaatschap van de PvdA op te zeggen. Later heeft Philip van Praag in zijn proefschrift nog voortreffelijk beschreven hoe het allemaal fout ging in die formatie (Strategie en illusies) en het verslag van Ed van Thijn (Dagboek van een onderhandelaar) was spannender dan romans met vijf sterren. Mede om Herman binnenboord te houden hebben we toen een gespreksgroep opgericht. Die bestaat nog steeds, al is Herman daar geen lid meer van.

Van de oprichters van het eerste uur ben ik de enige overgeblevene (bijna had ik geschreven: de enige overlevende; maar behalve Herman en ik leven er nog wel een paar). Helaas is alles geheim dat daar besproken wordt, nou ja, we hanteren de Chatham House Rule. Om te maken dat iedereen, inclusief de gasten, het achterste van de tong laat zien, is het gesprek vertrouwelijk. Als iemand in die groep iets naar buiten wil brengen, dan moet het gaan om de eigen opvattingen, zonder aan de groep te refereren. Als het gaat om de opvattingen van een ander dan moet die daarover eerst gepolst worden. Bijvoorbeeld via een journalist die dan een interview afneemt. In de loop van de tijd heb ik maar twee mensen moeten royeren die zich niet aan deze regels hielden.

Terug naar de kabinetsformatie. Ik kijk uit naar alle wendingen, ruzies en blunders die nog gaan komen. Onvoorspelbaar welke, maar dat ze komen staat vast. Nu al zijn er prachtige blunders te noteren. We hadden het al over het gedoe rond de verkenners, maar ook de discussie in de Tweede Kamer leverde een staaltje amateurisme op. Zoals gezegd was het een dagje Mark Rutte afbranden. Dat mondde uit in diverse opmerkelijke moties. Eén ervan was van ChristenUnie en SGP. Daarin werd een opening geboden om de Koning weer terug te halen in de formatie. Die motie werd wel aangenomen, maar dat terughalen van de Koning doet natuurlijk niemand meer.

Dan mocht Geert Wilders een motie van wantrouwen indienen tegen Mark Rutte en die werd alleen afgewezen omdat coalitiepartijen het niet aandurfden ervoor te stemmen. Dat twee dagen later de ChristenUnie liet weten de conclusie eigenlijk te onderschrijven, maakte het des te vreemder. Nog gekker was dat Sigrid Kaag en Wopke Hoekstra een motie van afkeuring indienden, gericht op Mark Rutte. Waarom is dat vreemd? Niet alleen omdat ze al vier jaar met Mark Rutte samenwerken en met hem door moeten. Het wordt een boemerang! Op de VVD na stemde de gehele Tweede Kamer vóór die motie. Maar het is zonder precedent om een motie van afkeuring in te dienen, laat staan aan te nemen, tegen een collega Tweede Kamerlid! Het ging immers om uitspraken van Mark Rutte als fractievoorzitter van de VVD. Staatsrechtelijk gekneuzel. Wat een amateurisme. En als klap op de vuurpijl liet Sigrid Kaag nog weten dat zij na zo’n motie van afkeuring zou zijn opgestapt. Dat belooft nog wat voor het vervolg.

-----
Het plaatje is van Linda Hulshof
Meer informatie: lindahulshof71@gmail.com
© 2021 Arie de Jong
powered by CJ2