archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 19
Jaargang 16
12 september 2019
Beschouwingen > Buitenlandse zaken delen printen terug
Wallerstein en de toekomst Willem Minderhout

1619BS WiardiOnlangs is de historisch socioloog Immanuel Wallerstein overleden. Ik ontdekte Wallerstein ergens in de jaren tachtig, tijdens mijn studie geschiedenis. In die periode had ik nog de ambitie om er achter te komen ‘hoe de wereld in elkaar zit’. Misschien wil ik dat vandaag de dag nog wel, maar ik heb me er al lang bij neergelegd dat dat mij niet zal lukken. Die illusie koesterde ik in die tijd nog wel, maar dat kwam niet overeen met de indeling in de Leidse geschiedbeoefening tussen Oudheid, Middeleeuwen, Vaderlands, Algemeen, economisch en sociaal.

Ik wilde ‘de grote samenhang der dingen’ begrijpen en in die tijd kwam je dan al snel bij Marx terecht. Marx is echter zelf al geruime tijd geschiedenis, zoals u weet. Eigentijdse alternatieven vond ik in Fernand Braudel, die een integrale geschiedenis van het Middellandse Zeegebied schreef waarin de ‘evenementen’ (het gedoe van koninkjes met hun oorlogen en veldslagen, bijvoorbeeld) hun plaats kregen binnen de economische structuren en geografische kenmerken van de ruimte waarbinnen die geschiedenis zich afspeelde. De geschiedenis die hij beschreef zou je de wordingsgeschiedenis van het kapitalisme kunnen noemen.

Dat deed hij ook expliciet in dat andere meesterwek van hem Civilisation matérielle, économie et capitalisme. Naast Braudel moet ik Perry Anderson noemen, met zijn studies naar de overgang van de antieke wereld naar het feodalisme en vervolgens naar het absolutisme en Andre Gunder Frank, die me de ogen opende met betrekking tot het verschijnsel dat ‘derde wereldlanden’ niet onderontwikkeld waren omdat ze achter lagen, maar omdat ze actief onderontwikkeld gemaakt waren.

En dan was er Wallerstein, een hoogleraar in Binghamton die zijn studiecentrum veelzeggend 'Fernand Braudel Center' genoemd had, met zijn ‘wereldsysteemtheorie’. Vielen tot ongeveer 1500 economische en politieke grenzen nog enigszins samen (de wereldrijken vormden tegelijkertijd ook wereldeconomieën, die wel met elkaar in verbinding stonden maar ook zonder elkaar zouden kunnen bestaan) na die tijd incorporeert het staatoverstijgende kapitalistische systeem stap voor stap steeds grotere delen van de wereld binnen zijn systeem, totdat alleen het kapitalistisch wereldsysteem overblijft. Wallerstein verbond daar de gewaagde voorspelling aan dat op het moment dat de hele wereld binnen het kapitalistische systeem geïncorporeerd is, de kapitaalsaccumulatie begint te haperen en het systeem aan zijn einde komt. Van die voorspelling ben ik nooit zo onder de indruk geweest, maar je weet maar nooit.

Ik heb namelijk wel eens eerder wat schamper gereageerd op de toekomstvoorspellingen van Wallerstein, terwijl ik nu toch moet constateren dat ze uit zjjn gekomen.

In 1999 schreef ik een recensie voor Socialisme & Democratie over zijn boek ‘Utopistics’. Wallerstein voorspelde in dat boek dat Westerse landen minder en minder geneigd zouden zijn om migranten toe te laten, laat staan als volwaardige burger te accepteren, wat op zijn beurt weer zou leiden tot een versterking van etnische conflicten en religieus fundamentalisme. Dat leek mij op dat moment (twee jaar voor ‘9-11’) wat overdreven, maar schetst toch tamelijk nauwkeurig de huidige situatie.

Drie jaar later, in 2002 zag ik de grote man in levende lijve in de Amsterdamse 'Burcht', het eertijds trotse hoofdkwartier van de Algemene Diamantbewerkers Bond. Hij was daar op uitnodiging van de Wiardi Beckmanstichting.

Terzijde: toen ik binnenkwam in ‘De Burcht’ werd mijn jas aangenomen door een jonge vrouw die me onmiddellijk duidelijk maakte dat ze, hoewel ze even de vestiaire bediende, wetenschappelijk medewerker van de WBS was. Deze dame bleek Ayaan Hirsi Ali te heten.

In een sfeerimpressie die ik voor Socialisme & Democratie schreef schamperde ik over Wallersteins ‘profetie dat de VS dit jaar Irak zullen aanvallen omdat de belangen van de haviken en de spin doctors van Bush samenvallen’. Ik geloofde daar niets van. De invasie van Irak zou inderdaad niet dat jaar plaatsvinden, maar ‘pas’ in maart van het daarop volgende jaar.  

Wallersteins toekomstvoorspellingen bleken uit te komen. Zou het einde van het kapitalisme dan toch binnenkort te verwachten zijn?

PS: Omdat in dit nummer zowel Paul Bordewijk als Arie de Jong iets over Bart Tromp schrijven in hun bijdrage kan ik het niet laten om dit stukje enigszins aan te vullen. Mijn recensie van 'Utopistics' was mijn eerste bijdrage aan S&D. Bart Tromp, destijds (decennialang) S&D-redacteur bleek een bewonderaar en vriend van Wallerstein te zijn. Het stukje werd het begin van mijn vriendschap met Bart. Uiteraard zat Bart Tromp ook de bijeenkomst met Wallerstein in de Burcht voor.  

------
RIP Immanuel Wallerstein — “This is the end; this is the beginning”

Immanuel Wallerstein’s ‘Utopistics’: politiek op het breukvlak van twee eeuwen.
http://dewillem.blogspot.com/2011/03/immanuel-wallersteins-utopistics.html

De ondergang van Het Kapitaal?

Fernand Braudel Center: https://www.binghamton.edu/fbc/


-------
Het plaatje is van Elène Klaren


© 2019 Willem Minderhout meer Willem Minderhout - meer "Buitenlandse zaken" -
Beschouwingen > Buitenlandse zaken
Wallerstein en de toekomst Willem Minderhout
1619BS WiardiOnlangs is de historisch socioloog Immanuel Wallerstein overleden. Ik ontdekte Wallerstein ergens in de jaren tachtig, tijdens mijn studie geschiedenis. In die periode had ik nog de ambitie om er achter te komen ‘hoe de wereld in elkaar zit’. Misschien wil ik dat vandaag de dag nog wel, maar ik heb me er al lang bij neergelegd dat dat mij niet zal lukken. Die illusie koesterde ik in die tijd nog wel, maar dat kwam niet overeen met de indeling in de Leidse geschiedbeoefening tussen Oudheid, Middeleeuwen, Vaderlands, Algemeen, economisch en sociaal.

Ik wilde ‘de grote samenhang der dingen’ begrijpen en in die tijd kwam je dan al snel bij Marx terecht. Marx is echter zelf al geruime tijd geschiedenis, zoals u weet. Eigentijdse alternatieven vond ik in Fernand Braudel, die een integrale geschiedenis van het Middellandse Zeegebied schreef waarin de ‘evenementen’ (het gedoe van koninkjes met hun oorlogen en veldslagen, bijvoorbeeld) hun plaats kregen binnen de economische structuren en geografische kenmerken van de ruimte waarbinnen die geschiedenis zich afspeelde. De geschiedenis die hij beschreef zou je de wordingsgeschiedenis van het kapitalisme kunnen noemen.

Dat deed hij ook expliciet in dat andere meesterwek van hem Civilisation matérielle, économie et capitalisme. Naast Braudel moet ik Perry Anderson noemen, met zijn studies naar de overgang van de antieke wereld naar het feodalisme en vervolgens naar het absolutisme en Andre Gunder Frank, die me de ogen opende met betrekking tot het verschijnsel dat ‘derde wereldlanden’ niet onderontwikkeld waren omdat ze achter lagen, maar omdat ze actief onderontwikkeld gemaakt waren.

En dan was er Wallerstein, een hoogleraar in Binghamton die zijn studiecentrum veelzeggend 'Fernand Braudel Center' genoemd had, met zijn ‘wereldsysteemtheorie’. Vielen tot ongeveer 1500 economische en politieke grenzen nog enigszins samen (de wereldrijken vormden tegelijkertijd ook wereldeconomieën, die wel met elkaar in verbinding stonden maar ook zonder elkaar zouden kunnen bestaan) na die tijd incorporeert het staatoverstijgende kapitalistische systeem stap voor stap steeds grotere delen van de wereld binnen zijn systeem, totdat alleen het kapitalistisch wereldsysteem overblijft. Wallerstein verbond daar de gewaagde voorspelling aan dat op het moment dat de hele wereld binnen het kapitalistische systeem geïncorporeerd is, de kapitaalsaccumulatie begint te haperen en het systeem aan zijn einde komt. Van die voorspelling ben ik nooit zo onder de indruk geweest, maar je weet maar nooit.

Ik heb namelijk wel eens eerder wat schamper gereageerd op de toekomstvoorspellingen van Wallerstein, terwijl ik nu toch moet constateren dat ze uit zjjn gekomen.

In 1999 schreef ik een recensie voor Socialisme & Democratie over zijn boek ‘Utopistics’. Wallerstein voorspelde in dat boek dat Westerse landen minder en minder geneigd zouden zijn om migranten toe te laten, laat staan als volwaardige burger te accepteren, wat op zijn beurt weer zou leiden tot een versterking van etnische conflicten en religieus fundamentalisme. Dat leek mij op dat moment (twee jaar voor ‘9-11’) wat overdreven, maar schetst toch tamelijk nauwkeurig de huidige situatie.

Drie jaar later, in 2002 zag ik de grote man in levende lijve in de Amsterdamse 'Burcht', het eertijds trotse hoofdkwartier van de Algemene Diamantbewerkers Bond. Hij was daar op uitnodiging van de Wiardi Beckmanstichting.

Terzijde: toen ik binnenkwam in ‘De Burcht’ werd mijn jas aangenomen door een jonge vrouw die me onmiddellijk duidelijk maakte dat ze, hoewel ze even de vestiaire bediende, wetenschappelijk medewerker van de WBS was. Deze dame bleek Ayaan Hirsi Ali te heten.

In een sfeerimpressie die ik voor Socialisme & Democratie schreef schamperde ik over Wallersteins ‘profetie dat de VS dit jaar Irak zullen aanvallen omdat de belangen van de haviken en de spin doctors van Bush samenvallen’. Ik geloofde daar niets van. De invasie van Irak zou inderdaad niet dat jaar plaatsvinden, maar ‘pas’ in maart van het daarop volgende jaar.  

Wallersteins toekomstvoorspellingen bleken uit te komen. Zou het einde van het kapitalisme dan toch binnenkort te verwachten zijn?

PS: Omdat in dit nummer zowel Paul Bordewijk als Arie de Jong iets over Bart Tromp schrijven in hun bijdrage kan ik het niet laten om dit stukje enigszins aan te vullen. Mijn recensie van 'Utopistics' was mijn eerste bijdrage aan S&D. Bart Tromp, destijds (decennialang) S&D-redacteur bleek een bewonderaar en vriend van Wallerstein te zijn. Het stukje werd het begin van mijn vriendschap met Bart. Uiteraard zat Bart Tromp ook de bijeenkomst met Wallerstein in de Burcht voor.  

------
RIP Immanuel Wallerstein — “This is the end; this is the beginning”

Immanuel Wallerstein’s ‘Utopistics’: politiek op het breukvlak van twee eeuwen.
http://dewillem.blogspot.com/2011/03/immanuel-wallersteins-utopistics.html

De ondergang van Het Kapitaal?

Fernand Braudel Center: https://www.binghamton.edu/fbc/


-------
Het plaatje is van Elène Klaren
© 2019 Willem Minderhout
powered by CJ2