archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 19
Jaargang 10
12 september 2013
Beschouwingen > Een rustig mens delen printen terug
Jack Fortune en de Slag bij Geldermalsen Willem Minderhout

1019BS Jack1
De Britse acteur Jack Fortune doet al enige tijd onderzoek naar de wederwaardigheden van het 42-ste Royal Highland Regiment, bijgenaamd ‘The Black Watch, tijdens de ‘Slag om Geldermalsen’. Toen ik hier voor het eerst van hoorde vroeg ik me af welke slag er ooit door Schotse soldaten bij dit plaatsje in de Betuwe zou zijn uitgevochten.

Het bleek om in 1795 door stadhouder Willem V ingehuurde troepen te gaan, die tevergeefs probeerden het oprukkende Frans-patriotse leger onder Pichegru en Daendels tegen te houden. Die tocht over de bevroren rivieren stond me nog wel bij. Dat er Hessische, Hannoveriaanse, Oostenrijkse en Britse troepen bij de verdediging van onze laatste stadhouder betrokken waren geweest was me ontgaan. Onlangs was Jack weer in Nederland. Voordat hij de Betuwe in dook voor nader onderzoek ging hij met ons mee naar de ZomerJazzFietstour in het Groningse Reitdiep. Een mooie gelegenheid om onderweg naar het Noorden een interview af te nemen.

‘Zijn we hier bij de Veluwe? Hier ben ik nog nooit geweest maar ik ken het uit de verslagen van de terugtocht van de Britse troepen. Het wordt beschreven als een grote bevroren zandvlakte waarin het vrijwel onmogelijk was om de juiste weg te vinden. Moet je nagaan: sommige soldaten hadden vrouw en kinderen meegenomen en die liepen hier door de vrieskou, uitgehongerd en slecht gekleed. Een heleboel soldaten zijn hier doodgevroren. Het was een hel.

Ik ben toevallig op die ‘Slag bij Geldermalsen’ gestuit toen ik me verdiepte in de geschiedenis van de Black Watch. Ik stam uit een familie van militairen die al vanaf het begin van de twintigste eeuw bij de Black Watch hebben gediend. Soldaten van de Black Watch – of ‘am freiceadan dubh’ in het Schots – dragen een rode veer (Red Hackle) op hun muts. Zo’n veer is normaal gesproken een bijzonder onderscheidingsteken dat een regiment vanwege uitzonderlijke daden mag dragen. ‘To put a feather in your cap’ is ook een Brits gezegde. In het Nederlands ook? ‘Iemand een veer op de hoed steken’? Grappig.

Niemand wist precies aan welke daden het regiment die rode veer te danken had. Een eeuw geleden verschenen er ineens herinneringen van Ronald Cameron en Andrew Dowie, twee soldaten die bij Geldermalsen gevochten hadden, die deze onderscheiding toeschreven aan de dappere daden van hun regiment in 1795 in de Betuwe. Later dat jaar zou die rode veer op de King’s Birthday tijdens een parade in Royston aan iedere soldaat zijn uitgereikt. Dit werd al snel de ‘officiële versie’. De vermoedelijke dag van die slag – 5 januari – werd zelfs uitgeroepen tot ‘Red Hackle Day’, de officiële feestdag van het regiment. In 1822 kreeg het regiment pas officiële toestemming om een rode gierenveer in hun muts te dragen. Er werd ook toen al getwijfeld of ‘Geldermalsen’ de ware toedracht1019BS Jack2 was, maar pas in 1967 ontdekte men dat die veer al in 1776 gedragen werd tijdens de Amerikaanse revolutie. Ook daar was de Black Watch bij een aantal veldslagen tegen de Amerikanen ingezet.

Het toeval wil dat ik tijdens een onderzoek naar mijn voorvader William Ranken, die bij het 46-ste South-Devonshire regiment diende, de herinneringen van een soldaat van de Royal Americans tegenkwam, waarin die veer tijdens een operatie in de Amerikaanse Revolutie zou zijn gebruikt om de tegenstander te imponeren. Bij beide acties was ook de Black Watch betrokken, dus ik vermoed dat dat de echte oorsprong van de ‘Red Hackle’ is.

‘Geldermalsen’ liet me echter niet los. Ik wist nu wat er niet gebeurd was, maar wat was er wel waar van de herinneringen van die twee soldaten, Ronald Cameron en Andrew Dowie, aan die koude winter aan de bevroren Waal en hun confrontaties met de Franse troepen? Ik wilde, hoewel dat veren-verhaal niet klopte, uitzoeken wat die vijfhonderd Schotse soldaten allemaal wel hadden meegemaakt.

Ik heb een heleboel informatie gevonden over de slag. In een speciale uitgave van The London Gazette van 16 januari 1795, elf dagen na de slag, vond ik een integrale afdruk van een brief van generaal Walmoden aan de Britse opperbevelhebber, de Duke of York, geschreven in Amerongen. Hij beschrijft hoe de Britse troepen uit hun positie in Meteren werden verdreven door de Fransen en daarbij twee kanonnen achter moesten laten. Cameron en Dowie schrijven in hun herinneringen dat de Black Guard er in geslaagd is die kanonnen te heroveren. Daarbij sneuvelde een Schotse soldaat. Alle officiële documenten en herinneringen komen in grote lijnen overeen, maar over de details is veel onenigheid en onduidelijkheid. Het is een heel gepuzzel om daar een eenduidig verhaal van te maken.

Tijdens de reconstructie van het verleden met behulp van die documenten kreeg ik steeds meer interesse om de plaatsen te bezoeken waar dat zich had afgespeeld. Tiel, Buren en natuurlijk Geldermalsen wilde ik wel eens echt zien. Om die reden ben ik dit jaar op ‘Red Hackle Day’ door de velden van Geldermalsen gaan dwalen. Het was flink koud, dus ik kan me nu wat beter voorstellen wat ze hebben meegemaakt. Nu de dagen wat langer zijn en het weer warmer is, ga ik weer. Ik hoop langzaam maar zeker een goed beeld van de ‘Slag bij Geldermalsen’ te krijgen.

 
********************************
Abonneert u op de Nieuwsbrief.


© 2013 Willem Minderhout meer Willem Minderhout - meer "Een rustig mens" -
Beschouwingen > Een rustig mens
Jack Fortune en de Slag bij Geldermalsen Willem Minderhout
1019BS Jack1
De Britse acteur Jack Fortune doet al enige tijd onderzoek naar de wederwaardigheden van het 42-ste Royal Highland Regiment, bijgenaamd ‘The Black Watch, tijdens de ‘Slag om Geldermalsen’. Toen ik hier voor het eerst van hoorde vroeg ik me af welke slag er ooit door Schotse soldaten bij dit plaatsje in de Betuwe zou zijn uitgevochten.

Het bleek om in 1795 door stadhouder Willem V ingehuurde troepen te gaan, die tevergeefs probeerden het oprukkende Frans-patriotse leger onder Pichegru en Daendels tegen te houden. Die tocht over de bevroren rivieren stond me nog wel bij. Dat er Hessische, Hannoveriaanse, Oostenrijkse en Britse troepen bij de verdediging van onze laatste stadhouder betrokken waren geweest was me ontgaan. Onlangs was Jack weer in Nederland. Voordat hij de Betuwe in dook voor nader onderzoek ging hij met ons mee naar de ZomerJazzFietstour in het Groningse Reitdiep. Een mooie gelegenheid om onderweg naar het Noorden een interview af te nemen.

‘Zijn we hier bij de Veluwe? Hier ben ik nog nooit geweest maar ik ken het uit de verslagen van de terugtocht van de Britse troepen. Het wordt beschreven als een grote bevroren zandvlakte waarin het vrijwel onmogelijk was om de juiste weg te vinden. Moet je nagaan: sommige soldaten hadden vrouw en kinderen meegenomen en die liepen hier door de vrieskou, uitgehongerd en slecht gekleed. Een heleboel soldaten zijn hier doodgevroren. Het was een hel.

Ik ben toevallig op die ‘Slag bij Geldermalsen’ gestuit toen ik me verdiepte in de geschiedenis van de Black Watch. Ik stam uit een familie van militairen die al vanaf het begin van de twintigste eeuw bij de Black Watch hebben gediend. Soldaten van de Black Watch – of ‘am freiceadan dubh’ in het Schots – dragen een rode veer (Red Hackle) op hun muts. Zo’n veer is normaal gesproken een bijzonder onderscheidingsteken dat een regiment vanwege uitzonderlijke daden mag dragen. ‘To put a feather in your cap’ is ook een Brits gezegde. In het Nederlands ook? ‘Iemand een veer op de hoed steken’? Grappig.

Niemand wist precies aan welke daden het regiment die rode veer te danken had. Een eeuw geleden verschenen er ineens herinneringen van Ronald Cameron en Andrew Dowie, twee soldaten die bij Geldermalsen gevochten hadden, die deze onderscheiding toeschreven aan de dappere daden van hun regiment in 1795 in de Betuwe. Later dat jaar zou die rode veer op de King’s Birthday tijdens een parade in Royston aan iedere soldaat zijn uitgereikt. Dit werd al snel de ‘officiële versie’. De vermoedelijke dag van die slag – 5 januari – werd zelfs uitgeroepen tot ‘Red Hackle Day’, de officiële feestdag van het regiment. In 1822 kreeg het regiment pas officiële toestemming om een rode gierenveer in hun muts te dragen. Er werd ook toen al getwijfeld of ‘Geldermalsen’ de ware toedracht1019BS Jack2 was, maar pas in 1967 ontdekte men dat die veer al in 1776 gedragen werd tijdens de Amerikaanse revolutie. Ook daar was de Black Watch bij een aantal veldslagen tegen de Amerikanen ingezet.

Het toeval wil dat ik tijdens een onderzoek naar mijn voorvader William Ranken, die bij het 46-ste South-Devonshire regiment diende, de herinneringen van een soldaat van de Royal Americans tegenkwam, waarin die veer tijdens een operatie in de Amerikaanse Revolutie zou zijn gebruikt om de tegenstander te imponeren. Bij beide acties was ook de Black Watch betrokken, dus ik vermoed dat dat de echte oorsprong van de ‘Red Hackle’ is.

‘Geldermalsen’ liet me echter niet los. Ik wist nu wat er niet gebeurd was, maar wat was er wel waar van de herinneringen van die twee soldaten, Ronald Cameron en Andrew Dowie, aan die koude winter aan de bevroren Waal en hun confrontaties met de Franse troepen? Ik wilde, hoewel dat veren-verhaal niet klopte, uitzoeken wat die vijfhonderd Schotse soldaten allemaal wel hadden meegemaakt.

Ik heb een heleboel informatie gevonden over de slag. In een speciale uitgave van The London Gazette van 16 januari 1795, elf dagen na de slag, vond ik een integrale afdruk van een brief van generaal Walmoden aan de Britse opperbevelhebber, de Duke of York, geschreven in Amerongen. Hij beschrijft hoe de Britse troepen uit hun positie in Meteren werden verdreven door de Fransen en daarbij twee kanonnen achter moesten laten. Cameron en Dowie schrijven in hun herinneringen dat de Black Guard er in geslaagd is die kanonnen te heroveren. Daarbij sneuvelde een Schotse soldaat. Alle officiële documenten en herinneringen komen in grote lijnen overeen, maar over de details is veel onenigheid en onduidelijkheid. Het is een heel gepuzzel om daar een eenduidig verhaal van te maken.

Tijdens de reconstructie van het verleden met behulp van die documenten kreeg ik steeds meer interesse om de plaatsen te bezoeken waar dat zich had afgespeeld. Tiel, Buren en natuurlijk Geldermalsen wilde ik wel eens echt zien. Om die reden ben ik dit jaar op ‘Red Hackle Day’ door de velden van Geldermalsen gaan dwalen. Het was flink koud, dus ik kan me nu wat beter voorstellen wat ze hebben meegemaakt. Nu de dagen wat langer zijn en het weer warmer is, ga ik weer. Ik hoop langzaam maar zeker een goed beeld van de ‘Slag bij Geldermalsen’ te krijgen.

 
********************************
Abonneert u op de Nieuwsbrief.
© 2013 Willem Minderhout
powered by CJ2