archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 6
Jaargang 10
17 januari 2013
Bezigheden > Galerie delen printen terug
Hoe zit dat nou echt met Troje? Katharina Kouwenhoven

1006BZ Troje1
Iedereen met een klassieke opleiding heeft Homerus gelezen en kent Troje. In de Ilias wordt immers verslag gedaan van de belegering van deze stad door de Grieken. Nu is 'Homerus lezen' wat eufemistisch uitgedrukt. Wij lazen van de Ilias elke les niet meer dan enkele zinnen, die thuis aangevuld moesten worden met nog eens tien zinnen, dus dat schoot niet echt op en je raakte al snel de draad kwijt.

Dat beleg van Troje zou tien jaar geduurd hebben. In de Ilias wordt alleen het laatste deel daarvan beschreven, maar wel uiterst gedetailleerd. Om de Griekse tekst te kunnen vertalen had je een speciale woordenlijst nodig, van woorden die alleen in de Ilias voorkomen. Die woorden hadden vooral betrekking op krijgshandelingen en wapentuig. Om een beetje een idee te krijgen van waar de Ilias over ging kon je het beste een Nederlandse vertaling lezen. Van die paar uit hun context gerukte zinnen, die je zelf vertaalde, werd je niet veel wijzer, al wist mijn leraar Grieks beeldend de strijdtaferelen tot leven te wekken.

Waar Troje precies lag, was niet helemaal duidelijk. Een havenstad in Klein-Azië. Het was al helemaal onduidelijk of Troje wel echt had bestaan en of die hele Trojaanse oorlog niet opgevat moest worden als dichterlijke metafoor.
Misschien zouden we hierover iets wijzer worden op de tentoonstelling over Troje, die op dit moment in het Allard Pierson museum, het archeologisch museum van de Universiteit van Amsterdam, is ingericht. Wat zouden ze daar te bieden hebben over een stad die mogelijk nooit had bestaan?

Niet veel, bleek al snel. Weliswaar waren er 300 objecten bijeengebracht uit verschillende musea, maar de presentatie was zo knullig dat er geen enkele samenhang viel te ontdekken. Er was veel aandacht voor de eerste archeoloog die opgravingen had gedaan en de schat van Priamos gevonden zou hebben (en geroofd heeft), maar die schat bleek veel ouder. Er zijn daarna meer opgravingen gedaan, waar we nu kennis mee konden maken en er worden nog steeds opgravingen gedaan. Maar waar dan? Op een plaats in het noordwesten van Turkije, aan de Dardanellen, maar niet vlak aan zee.

Wat daar ter plekke is opgegraven, heb ik met eigen ogen gezien: de gerestaureerde muren, het Odeon en allerlei brokstukken van trappen, bogen en pilaren. Enkele jaren geleden heb ik namelijk de slagvelden uit de Eerste Wereldoorlog op Galipoli bezocht en omdat daar niet veel accommodatie was, logeerden wij aan de andere kant van het water, in Çanakkale en dat ligt niet ver van Troje, of wat daar voor1006BZ Troje2 door moet gaan. Aan wat er nu te zien is heb je weinig houvast over hoe het eens geweest moet zijn. Nu is dat ingewikkeld, want op deze plek liggen negen verwoeste steden bovenop elkaar, de oudste van 3000 voor Chr. en de jongste uit de Byzantijnse tijd. Slechts één of twee van deze steden zijn door oorlogsgeweld verwoest, de rest door brand, aardbevingen of ander natuurgeweld. Is de stad van Homerus daar ook bij? Dat is niet duidelijk. Als Troje daar ligt, ligt het in laag VIIa, van ongeveer 1180 voor Chr.

De archeologen van tegenwoordig kunnen inmiddels wel aardig dateren, want dat is bijna een exacte wetenschap geworden, maar het duiden van de betekenis blijft in hoge mate speculatief. Op de tentoonstelling was slechts één vitrinekast gewijd aan deze belangrijke negen lagen, met hoopjes scherven en brokken uit elke laag. Daar valt geen eer mee in te leggen, want wat moet je met die rommel? Wat zegt het over de periode waaruit ze dateren, wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen die periodes, valt er enige ontwikkeling te bespeuren?
Als het aan mij gelegen had, was de hele tentoonstelling gebaseerd op deze negen lagen van steden uit verschillende periodes, met vergelijkingsmateriaal uit andere gebieden en niet aan archeologen, die alleen maar op rooftocht waren en andere parafernalia die met de kwestie 'Troje' niet zoveel te maken hadden.

Het was me al eerder opgevallen dat het Allard Pierson niemand heeft die goed een tentoonstelling in kan richten. Conserveren is een ding, presenteren een ander en dat is eigenlijk een vak apart. Maar wel belangrijk, want daarmee staat of valt je tentoonstelling.

Bij de opgravingen van 'Troje' staat ook een houten paard, dat zo natuurgetrouw mogelijk is gereconstrueerd. Dat paard is zo groot (begrijpelijk, want er moesten ik-weet-niet-hoeveel krijgers in) dat de Grieken er nooit ongemerkt Troje mee binnen kunnen zijn gegaan, of de Trojanen moeten ter plekke met blindheid geslagen zijn. Ook dat paard is dus een poëtische metafoor en draagt bij aan het idee dat het Troje van Homerus nooit echt bestaan heeft.

Overigens staat er in Çanakkale ook een houten paard, net zo groot, maar heel anders van vorm, meer een echt paard, en dat is het paard dat in de film 'Troje' gebruikt is. Die paarden hoef je niet te zien en de tentoonstelling in het Allard Pierson (t/m 5 mei) kun je ook rustig overslaan.
 
********************************
De foto's zijn van Katharina Kouwenhoven


© 2013 Katharina Kouwenhoven meer Katharina Kouwenhoven - meer "Galerie" -
Bezigheden > Galerie
Hoe zit dat nou echt met Troje? Katharina Kouwenhoven
1006BZ Troje1
Iedereen met een klassieke opleiding heeft Homerus gelezen en kent Troje. In de Ilias wordt immers verslag gedaan van de belegering van deze stad door de Grieken. Nu is 'Homerus lezen' wat eufemistisch uitgedrukt. Wij lazen van de Ilias elke les niet meer dan enkele zinnen, die thuis aangevuld moesten worden met nog eens tien zinnen, dus dat schoot niet echt op en je raakte al snel de draad kwijt.

Dat beleg van Troje zou tien jaar geduurd hebben. In de Ilias wordt alleen het laatste deel daarvan beschreven, maar wel uiterst gedetailleerd. Om de Griekse tekst te kunnen vertalen had je een speciale woordenlijst nodig, van woorden die alleen in de Ilias voorkomen. Die woorden hadden vooral betrekking op krijgshandelingen en wapentuig. Om een beetje een idee te krijgen van waar de Ilias over ging kon je het beste een Nederlandse vertaling lezen. Van die paar uit hun context gerukte zinnen, die je zelf vertaalde, werd je niet veel wijzer, al wist mijn leraar Grieks beeldend de strijdtaferelen tot leven te wekken.

Waar Troje precies lag, was niet helemaal duidelijk. Een havenstad in Klein-Azië. Het was al helemaal onduidelijk of Troje wel echt had bestaan en of die hele Trojaanse oorlog niet opgevat moest worden als dichterlijke metafoor.
Misschien zouden we hierover iets wijzer worden op de tentoonstelling over Troje, die op dit moment in het Allard Pierson museum, het archeologisch museum van de Universiteit van Amsterdam, is ingericht. Wat zouden ze daar te bieden hebben over een stad die mogelijk nooit had bestaan?

Niet veel, bleek al snel. Weliswaar waren er 300 objecten bijeengebracht uit verschillende musea, maar de presentatie was zo knullig dat er geen enkele samenhang viel te ontdekken. Er was veel aandacht voor de eerste archeoloog die opgravingen had gedaan en de schat van Priamos gevonden zou hebben (en geroofd heeft), maar die schat bleek veel ouder. Er zijn daarna meer opgravingen gedaan, waar we nu kennis mee konden maken en er worden nog steeds opgravingen gedaan. Maar waar dan? Op een plaats in het noordwesten van Turkije, aan de Dardanellen, maar niet vlak aan zee.

Wat daar ter plekke is opgegraven, heb ik met eigen ogen gezien: de gerestaureerde muren, het Odeon en allerlei brokstukken van trappen, bogen en pilaren. Enkele jaren geleden heb ik namelijk de slagvelden uit de Eerste Wereldoorlog op Galipoli bezocht en omdat daar niet veel accommodatie was, logeerden wij aan de andere kant van het water, in Çanakkale en dat ligt niet ver van Troje, of wat daar voor1006BZ Troje2 door moet gaan. Aan wat er nu te zien is heb je weinig houvast over hoe het eens geweest moet zijn. Nu is dat ingewikkeld, want op deze plek liggen negen verwoeste steden bovenop elkaar, de oudste van 3000 voor Chr. en de jongste uit de Byzantijnse tijd. Slechts één of twee van deze steden zijn door oorlogsgeweld verwoest, de rest door brand, aardbevingen of ander natuurgeweld. Is de stad van Homerus daar ook bij? Dat is niet duidelijk. Als Troje daar ligt, ligt het in laag VIIa, van ongeveer 1180 voor Chr.

De archeologen van tegenwoordig kunnen inmiddels wel aardig dateren, want dat is bijna een exacte wetenschap geworden, maar het duiden van de betekenis blijft in hoge mate speculatief. Op de tentoonstelling was slechts één vitrinekast gewijd aan deze belangrijke negen lagen, met hoopjes scherven en brokken uit elke laag. Daar valt geen eer mee in te leggen, want wat moet je met die rommel? Wat zegt het over de periode waaruit ze dateren, wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen die periodes, valt er enige ontwikkeling te bespeuren?
Als het aan mij gelegen had, was de hele tentoonstelling gebaseerd op deze negen lagen van steden uit verschillende periodes, met vergelijkingsmateriaal uit andere gebieden en niet aan archeologen, die alleen maar op rooftocht waren en andere parafernalia die met de kwestie 'Troje' niet zoveel te maken hadden.

Het was me al eerder opgevallen dat het Allard Pierson niemand heeft die goed een tentoonstelling in kan richten. Conserveren is een ding, presenteren een ander en dat is eigenlijk een vak apart. Maar wel belangrijk, want daarmee staat of valt je tentoonstelling.

Bij de opgravingen van 'Troje' staat ook een houten paard, dat zo natuurgetrouw mogelijk is gereconstrueerd. Dat paard is zo groot (begrijpelijk, want er moesten ik-weet-niet-hoeveel krijgers in) dat de Grieken er nooit ongemerkt Troje mee binnen kunnen zijn gegaan, of de Trojanen moeten ter plekke met blindheid geslagen zijn. Ook dat paard is dus een poëtische metafoor en draagt bij aan het idee dat het Troje van Homerus nooit echt bestaan heeft.

Overigens staat er in Çanakkale ook een houten paard, net zo groot, maar heel anders van vorm, meer een echt paard, en dat is het paard dat in de film 'Troje' gebruikt is. Die paarden hoef je niet te zien en de tentoonstelling in het Allard Pierson (t/m 5 mei) kun je ook rustig overslaan.
 
********************************
De foto's zijn van Katharina Kouwenhoven
© 2013 Katharina Kouwenhoven
powered by CJ2