Mijn hele leven heb ik geprobeerd uit de klauwen van banken te blijven. Daarom liet ik aanvankelijk al mijn geldhandelingen verrichten door de Gemeentegiro, een Amsterdamse instelling waarmee alle mogelijke financiele transacties mogelijk waren lang voordat dat bij banken het geval was. Niets dan lof voor de Gemeentegiro, maar zij werd opgenomen in de Rijkspostspaarbank. Na verzelfstandiging of zelfs privatisering, ik weet het eigenlijk niet, werd dit de Postbank.

Ik heb de Postbank altijd beschouwd als een staatsinstelling. Dat was niet terecht, maar het was ook geen beursgenoteerde bank annex verzekeringsbedrijf. Gelukkig.

Wat is er nu gebeurd? Deze betrekkelijk veilige toestand is ongedaan gemaakt door een fusie van de Postbank met de ING.

 

De ING is een echte bank en dus nu in de problemen. En alle Postbankklanten zijn nu dus ook in de problemen. Terwijl niemand van die klanten gevraagd heeft om die fusie. De klant had geen keuze. Ik kan me daar danig over opwinden.

Iets vergelijkbaars is er gaande bij de pensioenfondsen. Bijna iedereen, die in loondienst is, is verplicht zich aan te sluiten bij een bedrijfspensioenfonds. Sterker nog, zijn pensioenpremie wordt automatisch ingehouden. Ambtenaren zijn lid van het Algemeen Burgelijk Pensioenfonds, een instantie waarover aanvankelijk het parlement enige zeggenschap had, maar die inmiddels ook verzelfstandigd is. Deze beheerder van mijn geld, waar ik na mijn 65e van moet leven, gaat niet erg zorgvuldig om met dat geld. De leden van het persioenfonds hebben ook daar geen enkele zeggenschap over. Een werknemer heeft geen vrije keuze in het fonds waaraan hij zijn geld wil toevertrouwen, hij is zelfs niet vrij in de keuze of hij dat geld überhaupt aan een fonds wil toevertrouwen of het liever in eigen beheer heeft. Zo is zowel mijn pensioengeld als mijn spaargeld overgeleverd aan onbenullen, als het al geen oplichters zijn. De managers van deze instellingen worden er in ieder geval nooit slechter van. En ik zie machteloos toe.

 

Ergernissen over dergelijke onheuse situaties doen zich ook op kleinere schaal voor. Iemand die bijvoorbeeld (nog) niet aan de digitale televisie wil, is aangewezen op de kabel en daarmee op een kabelexploitant. Ook een kabelexploitant kun je niet kiezen. Er zijn er verschillende, maar ieder heeft een eigen regio. In Amsterdam ben je zodoende veroordeeld tot de firma UPC, aanvankelijk een malafide bedrijf en nu in ieder geval een onvriendelijk bedrijf dat het woord 'service' niet hoog in het vaandel draagt en op agressieve wijze andere producten aan de man probeert te brengen. De kabelexploitant van dienst bepaalt welke zendgemachtigden er worden doorgegeven. Aanvankelijk had de Gemeente daar een stem in, maar die heeft dit recht verkocht om ergens een grootschalig project te verwezenlijken. Zo heeft het UPC een tijdje geleden behaagt het Spaanse TVE van de kabel te gooien en te vervangen door Eurosport. Ik heb niets tegen Eurosport, integendeel, maar ik heb er wel iets tegen dat TVE niet meer te bekijken is. Dat is erg slecht voor mijn Spaans. Maar ook hier heeft de kijker geen enkele zeggenschap over. Hij betaalt alleen.

In de enige sector waarin het nuttig zou kunnen zijn concurrentie in te voeren ontbreekt deze geheel en heb je niets te zeggen over wat je op je eigen buis kunt zien.

Als je daarentegen een supermarkt binnenloopt schrik je van het enorme aanbod. Het schap met melkproducten is tientallen meters lang en zodoende is een bakje yoghurt zonder vruchtensmaakjes en allerlei toevoegingen niet te vinden. Niemand weet waar dat goed voor is.

Hetzelfde geldt voor auto's, kleding, schoenen, telefoon- en internetaanbieders, energiebedrijven, zorgverzekeringen. Je kunt je zorgverzekering zelf kiezen maar dat heeft veel om het lijf, omdat ze allemaal hetzelfde basispakket aanbieden tegen ongeveer dezelfde premie. Je kiest niet welke zorgvoorzieningen je in je basispakket wilt en ook heb je vaak geen vrije keuze meer voor een arts of ziekenhuis.

Er is kortom een merkwaardige wanverhouding tussen keuzevrijheid en dwang. Van grote keuzevrijheid worden mensen hoorndol door de stress die het met zich meebrengt. Ze proberen de keuzemogelijkheden te beperken, maar dat gebeurt zelden op rationele gronden. De uiteindelijke beslissingen worden dan ook niet zelden betreurd. Te veel keuzemogelijkheden zijn niet goed voor het geestelijk welzijn.

Het ontbreken van keuzemogelijkheden is dat echter ook niet. Het tast de hogelijk gewaardeerde individuele verantwoordelijkheid aan. Voorgeschreven keuzes geven het gevoel dat je niet voor vol wordt aangezien, c.q. incompetent wordt geacht om bepaalde verantwoordelijkheden te dragen. Hoe moet het dan?

Van nutsbedrijven die voorzien in een aantal wezenlijke behoeften heb ik altijd gevonden dat het staatsbedrijven zouden moeten zijn. Het openbaar vervoer, de energievoorziening en de gezondheidszorg behoren daartoe. Misschien de telecommunicatie ook wel. En de woningdistributie. Dat zijn voorzieningen waar iedereen recht op heeft en waar keuzevrijheid overbodig is. Ook de instellingen waar je je geld aan (moet) toevertrouwen mogen wat mij betreft in staatshanden zijn. Een manager die in een staatsbedrijf malverseert draait tenminste de bak in. Er moet hoogtens vrijheid zijn in de keuze tussen een staatsvoorziening of een particuliere voorziening en binnen die voorzieningen in de keuze tussen verschillende opties. Eén zorgverzekering met de mogelijkheid om zelf het basispakket samen te stellen (ik hoef geen IVF, noch zal ik nog bevallingskosten maken) en vrije artsenkeuze. Het is iemands goed recht om de ABN te verkiezen boven een Rijksbank maar dat is op eigen risico. Als er een staatsinstelling is die verantwoord met je geld omgaat hoeft de staat geen particuliere banken meer te redden. Dat moeten de klanten dan maar zelf doen.

Het is een mythe dat staatsbedrijven veel inefficienter zijn dan particuliere bedrijven, net zo'n mythe als dat concurrentie altijd leidt tot prijsverlaging. Het wordt tijd dat eens goed wordt uitgezocht aan welke keuzemogelijkheden mensen nu feitelijk behoefte hebben. Er moet er zeker een aantal gecreeerd worden, maar er kunnen er ook legio worden afgeschaft. Ons geestelijk welzijn is in het geding.

 

**********************************